Babin

Koncepcja altmetryki (altmetrics, ALM, article level metrics), czyli alternatywnej metryki jako nowego, powiązanego z mediami społecznościowymi i nowymi formami publikacji, wskaźnika popularności i oddziaływania dorobku naukowego, zyskuje od kilku lat coraz więcej uwagi ze strony środowiska akademickiego oraz wydawców i dostawców publikacji naukowych. Po jej przyjęciu w ubiegłym roku przez wiele platform wydawniczych i instytucjonalnych repozytoriów, altmetryka stała się również popularnym tematem akademickich dyskusji, zwłaszcza w kręgach krytykujących nadużywanie wskaźnika Journal Impact Factor w systemie wartościowania publikacji. Artykuł poświęcono omówieniu specyfiki tego miernika oraz potencjału rozwijanego przez autorów narzędzia altmetrics.com i jego przydatności dla naukowców. Przeanalizowano w nim również możliwości efektywnego wykorzystania article level metrics w środowisku instytucjonalnym oraz jej możliwe zastosowania z perspektywy różnych użytkowników końcowych i uniwersytetu jako instytucji badawczej; wskazano również obszary wymagające dopracowania i dalsze kierunki rozwoju serwisu altmetrics.

Efektywność rozpowszechniania prac naukowych w naukowych czasopismach zależy w dużej mierze od postrzeganej reputacji, poczytności i poziomu dostępności danego tytułu oraz technicznej infrastruktury zapewnianej przez platformy wydawnicze autorom i czytelnikom, a decyzja, gdzie publikować swoje prace staje się obecne coraz bardziej istotna, gdyż od niej zależy przyszła kariera i perspektywy naukowców oraz ich dostęp do źródeł finansowania. W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu oraz przeprowadzonego przez autorkę badania, omówiono różne czynniki mające wpływ na autorów specjalizujących się w badaniach z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN), przy wyborze miejsca publikacji swoich prac, a w szczególności znaczenie wskaźników bibliometrycznych i opcji związanych z otwartym dostępem w procesie podejmowania takich decyzji. Przeanalizowano również, czy często omawiany w literaturze przedmiotu, i związany z aktywnością naukową i kulturą badawczą, podział na praktyków i teoretyków BIN ma odzwierciedlenie w przypadku mechanizmów związanych z wyborem czasopism.

Misją bibliotek szkół wyższych we współczesnym, cyfrowym świecie jest, podobnie jak w ubiegłych dekadach, wspieranie działań naukowych i edukacyjnych swoich macierzystych uczelni, swoje usługi muszą one jednak świadczyć w nowym i szybko z mieniającym się środowisku informacyjnym i szukać nowych sposobów komunikacji ze społecznością akademicką w czasach gospodarczej recesji, oraz serwisowych innowacji w dziedzinach takich jak bibliometria i zarządzanie danymi badawczymi (ZDB). W artykule przedstawiono wyniki sondażu badającego aktywność w tym zakresie bibliotek z Australii, Nowej Zelandii, Irlandii i Wielkiej Brytanii, w tym – oferowane przez nie obecnie i planowane usługi, ich docelowych odbiorców, napotykane trudności i bariery oraz potrzeby związane ze kształceniem i szkoleniem personelu i zapewnianiem pracownikom wsparcia przy wykonywaniu zadań związanych ze wspomaganiem badań naukowych.

W artykule przedstawiono krótko międzynarodowe inicjatywy związane z archiwizacją danych i ich upublicznianiem w otwartym dostępie, umożliwiającym równoczesne, ponowne wykorzystywanie tych zasobów wielu użytkownikom (ang. data curation). Omówiono 3 raporty z projektów europejskich, które zdaniem autora, dobrze wprowadzają w tematykę archiwizacji, przetwarzania i ekstrakcji danych oraz główne referaty dotyczące tej tematyki wygłoszone w 2012 roku na konferencji w Bielefeld i na Generalnej Konferencji IFLA w Helsinkach.

Budowa otwartych instytucjonalnych repozytoriów w krajach rozwijających się, takich jak Malezja, znajduje się nadal w początkowym etapie rozwoju, a jednym z czynników warunkujących sukces lokalnych inicjatyw open access (OA) jest pozytywny stosunek środowiska naukowego do idei samoarchiwizacji. W artykule przedstawiono wyniki sondażu przeprowadzonego wśród kadry naukowej 5 malezyjskich instytucji badawczych, mającego na celu sprawdzenie nastawienia naukowców wobec udostępniania wyników badań w IR i ich gotowości do publikowania w modelu otwartego dostępu, oraz identyfikację barier, które powstrzymują respondentów przed samodzielnym deponowaniem swoich prac w otwartych archiwach.

W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, omówiono wady i ograniczenia obecnego systemu produkcji i finansowania czasopism naukowych oraz bariery dla rozwoju modelu open access związane m.in. z uzależnieniem oceny wpływu prac naukowych od wskaźnika siły oddziaływania (IF: impact factor) ustalanego na podstawie indeksu koncernu wydawniczego Thomson Reuters. Przedyskutowano też szanse przejścia środowiska naukowego na publikowanie w otwartym dostępie i możliwe mechanizmy finansowania takiego modelu; przedstawiono także analizy i dane ekonomiczne w skali makro ilustrujące kluczowe czynniki, od których może zależeć sukces takiej transformacji oraz związane z nią, potencjalne oszczędności i korzyści dla bibliotek.

W naukach społecznych i humanistycznych (NSH) ważnym i głównym medium komunikacji wyników badań naukowych są książki, a nie artykuły naukowe, publikacja tych pierwszych napotyka jednak na coraz więcej przeszkód (m.in. spadek nakładów i wydatków na zakupy dla bibliotek i innych instytucji). Podobnie jak w innego typu dyscyplinach, w NSH konieczna jest stała ewaluacja jakości publikowanych badań i ocena ich użyteczności dla społeczeństwa, tym bardziej, że ekonomiczny model rozpowszechniania badań za pośrednictwem monografii bazuje głównie na subsydiach, organy finansujące powinny więc mieć jasny obraz zwrotu poniesionych inwestycji. Ocen takich dokonuje się obecnie głównie przy pomocy analizy bibliometrycznej i metod jakościowych. Modele bibliometryczne bazujące na czasopismach nie sprawdzają się jednak dobrze na polu NSH, z kolei metody jakościowe, uwzględniające wielu interesariuszy, są czasochłonne, a ich wyniki bazują w dużej mierze na samoocenie respondentów, mogą więc nie być w pełni obiektywne. W artykule zaproponowano metodę, która może uzupełniać bieżące analizy miary oddziaływania i społecznego znaczenia badań akademickich z zakresu NSH, i która bazuje nie na miernikach cytowalności publikacji, lecz na analizie danych generowanych przy wykorzystaniu elektronicznych wersji książek dostępnych online i identyfikacji internetowych dostawców.

Pan-europejski projekt OpenAIRE (Infrastruktura swobodnego dostępu do badań europejskich) realizowany jest przy współpracy bibliotekarzy, administratorów repozytoriów i informatyków z 33 krajów Europy, w tym wszystkich państw członkowskich UE oraz Norwegii, Islandii, Chorwacji, Szwajcarii i Turcji. Celem tej inicjatywy jest promocja idei Open Accesss i zapewnienie bezpłatnego dostępu do recenzowanych prac naukowych, będących rezultatem badań z 7. dziedzin (ochrona zdrowia, energetyka, technologie informacyjne i komunikacyjne, infrastruktura badawcza, nauki społeczne i humanistyka), finansowanych przy pomocy środków unijnych, w ramach 7. Programu Ramowego i w ramach grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN) oraz budowę infrastruktury technicznej i sieci wsparcia dla tego przedsięwzięcia. W artykule omówiono proces tworzenia usług OpenAire i zasady kooperacji udziałowców projektu, przedstawiono też budowę repozytorium, związane z tym wyzwania i realizowane w ramach projektu prace badawcze, a także cele i działania jego kontynuacji – uruchomionego w 2011 r. programu OpenAIREplus.

Międzynarodowa konferencja Elpub organizowana jest od 1997 r. i ma na celu prezentację wyników badań nad różnymi aspektami elektronicznego publikowania oraz wymianę idei i doświadczeń między bibliotekarzami, wydawcami, projektantami i naukowcami. Jej 16 edycja – Elpub2012, pn.”Social Shaping of Digital Publishing: Exploring the interplay between Culture and Technology” (Społeczne kształtowanie cyfrowego publikowania: badanie wzajemnych oddziaływań kultury i technologii) miała miejsce w dniach 14-15 czerwca 2012 r. na Uniwersytecie Minho w Guimarães (Portugalia). Na jej program złożyły się dyskusje panelowe, dwa wystąpienia główne oraz prowadzone równolegle sesje poświęcone innowacjom i przyszłym rozwiązaniom technologicznym, cyfrowemu tekstowi i czytaniu, cyfrowej nauce i publikowaniu, repozytoriom i bibliotekom oraz specjalnym archiwom.

W artykule przeanalizowano możliwość użycia danych z serwisów typu social bookmarking (z ang. zakładki społecznościowe), jako dodatkowej metody oceny wykorzystania źródeł informacji naukowej przez pracowników naukowych uczelni wyższych. Posłużono się w tym celu danymi z platformy BibSonomy – darmowego internetowego systemu dzielenia się i zarządzania odnośnikami (zakładkami), publikacjami i informacjami bibliograficznymi.