Babin

W artykule podsumowano wyniki badania mającego na celu określenie zmian dotyczących paradygmatów zarządzania bibliotekami publicznymi w odniesieniu do ich strategii administracyjnych, struktury organizacyjnej i zakresu działalności. Wykorzystano w nim jakościowe techniki badawcze bazujące na szczegółowej analizie przypadku, rozpatrując i porównując sytuację bibliotek publicznych w Stanach Zjednoczonych i Japonii od początku lat 60. ubiegłego wieku do chwili obecnej, na przykładzie systemów bibliotecznych Nowego Jorku i Bostonu oraz Metropolitalnej Biblioteki Tokio. W ramach badania przeanalizowano dokumenty odnoszące się do zarządzania strategicznego, organizacji i procesów oraz informacje zebrane w trakcie sondaży i wywiadów z dyrektorami bibliotek i kierownictwem wyższego szczebla. Przedstawiono również wyniki przeglądu literatury poświęconej historii zarządzania bibliotekami publicznymi od początku XX w. oraz rezultaty wcześniejszych badań dotyczących administrowania tego typu instytucjami.

Powracającym tematem dyskusji w piśmiennictwie bibliotekoznawczym krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo jest zmieniająca się rola bibliotek publicznych. Z historycznej perspektywy, idea publicznych systemów bibliotecznych rozwijała się wraz z powstawaniem współczesnych zachodnich społeczeństw, a te ostatnie uległy w ciągu ostatnich 30 lat gwałtownym przeobrażeniom w związku z szybką ekspansją technologii informacyjno-komunikacyjnych, przemianami politycznymi i ekonomicznymi oraz procesami globalizacji. Doprowadziły one do powstania nowych metod pracy, nowych obowiązków i nowych obszarów działania dla tych instytucji oraz nowych wymagań ze strony użytkowników. W artykule, będącym częścią większego projektu badawczego analizującego oczekiwania lokalnych polityków wobec bibliotek publicznych, przybliżono sposób postrzegania tych oczekiwań przez dyrektorów szwedzkich książnic. W szczególności, celem autorki było sprawdzenie sytuacji bibliotek publicznych w Szwecji, określenie czynników, które wg badanej grupy, mogą stanowić zagrożenie dla przyszłości zarządzanych przez nich instytucji i podważać zasadność ich istnienia, oraz przedyskutowanie konsekwencji tych zagrożeń dla przyszłości sektora bibliotecznego.

Pytanie o przyszłość bibliotek jest szczególnie aktualne w obliczu zachodzących współcześnie zjawisk, takich jak rozwój technologiczny, niedocenianie zawodowych kalifikacji bibliotekarzy i niedoinwestowanie infrastruktury bibliotek. W Wielkiej Brytanii na przykład, części bibliotek publicznych grozi zamknięcie ze względu na brak środków, a w Stanach Zjednoczonych, z tego samego powodu placówki szkolne zatrudniają na coraz szerszą skalę niewykwalifikowany personel. Dostęp do materiałów online sprawia, że specjalista dziedzinowy może wydawać się niepotrzebny, spada też liczba szkół kształcących w zawodzie oraz pozycja bibliotekarzy w ramach struktur uczelni. Według czarnej wizji, promowanej przez część środowiska naukowego, nadchodzi koniec bibliotek, autor odwołując się do literatury przedmiotu, rysuje jednak pozytywny obraz przyszłości tych instytucji.

We wstępnej części artykułu omówiono definicje i sposoby rozumienia pojęcia przestrzeni w  naukach humanistycznych (w filozofii, lingwistyce, teorii literatury, teorii kultury), urbanistyce oraz w naukach społecznych (socjologii, ekonomii), a następnie skupiono się na analizie różnych aspektów jego wykorzystania w bibliotekarstwie.

W artykule zebrano opinie ludzi kultury i bibliotekarzy z różnych krajów wskazujące na zjawiska i tendencje, które zagrażają istnieniu bibliotek i zawodu bibliotekarza oraz omówiono związane z tym próby przedefiniowania ich misji. Rozwój Internetu, technologii informacyjnych i publikacji elektronicznych spowodowały, że kwestionowany bywa sens utrzymywania bibliotek w sytuacji, gdy informacje można zdobyć w sieci www, sprzedaż dokumentów drukowanych maleje (w Stanach Zjednoczonych o 20%), i nawet koncerny meblowe ograniczają produkcję regałów na książki.

Biblioteki publiczne i akademickie dzieli tradycyjnie wiele różnic odnoszących się do ich celów i priorytetów działania, pełnionych funkcji, zasad udostępniania zbiorów i usług, źródeł finansowania, czy kultury organizacyjnej. Projekty ich łączenia (por. BABIN 2006/4/223) uznawane są więc za kontrowersyjne i spotykają się z silnym sprzeciwem społeczności bibliotecznej, a podjęcie takiej współpracy wiąże się z koniecznością wprowadzenia radykalnych nieraz zmian i zgody na wiele ustępstw ze strony personelu obu typów instytucji. Ze względu na ograniczenia budżetowe i możliwe do uzyskania, dzięki dzieleniu się kosztami i przestrzenią, oszczędności, część bibliotecznych decydentów w Stanach Zjednoczonych wybrało jednak oferowanie usług w takim modelu. Autorki – bibliotekarki mające doświadczenie w pracy w połączonych bibliotekach publicznych (BP) i uniwersyteckich (BU), omawiają, na podstawie 5 studiów przypadku, czynniki, które należy uwzględnić przy ocenie zasadności i sensowności dokonywania takich fuzji, i tych, które mogą decydować o ich powodzeniu lub porażce; przedstawiają też sugestie dotyczące zarządzania różnymi aspektami tego typu przedsięwzięć.

Bibliotekę w Planie nad rzeką Lužnice założono w 1923 roku, a w 1977 r. potwierdzono jej status biblioteki publicznej. Zmieniała ona kilkakrotnie swoją lokalizację, aż w 1997 r. przyznano jej miejsce w nowo zbudowanym ratuszu – została umieszczona na drugim piętrze, pod dachem, w pomieszczeniu ze skośnymi ścianami. W przyznanym lokalu nie zmieściła się cała biblioteka, więc ulokowano tam dział dla dorosłych, a dziecięcy przeniesiono do szkoły podstawowej. Każdy z działów był otwarty przez 2 dni w tygodniu. Sytuacja taka była niedogodna dla bibliotekarzy i czytelników, więc po 14 latach władze zdecydowały się ją zmienić. W artykule zreferowano przebieg realizacji projekt adaptacji dodatkowych pomieszczeń ratusza na cele biblioteczne.

Pojęcie praktyki opartej na dowodach (ang. Evidence-based Practice) (EBP), formalnie wprowadzone na początku l. 90. ubiegłego wieku do praktyki medycznej, w ciągu kilu lat zyskało dużą popularność i zostało ochrzczone „rewolucyjnym paradygmatem”, szybko też zaczęto je wykorzystywać w innych dyscyplinach i sektorach – nie tylko tych związanych z opieką zdrowotną, ale także w psychologii, edukacji, opiece społecznej czy zarządzaniu. Wpływy ruchu EBP i promujących go międzynarodowych organizacji (Campbell Collaboration i in.), zaczęły być widoczne także w sektorze bibliotecznym. Koncepcja ta zakłada, że wszelkie praktyczne decyzje powinny być podejmowane na podstawie dostępnej, wiarygodnej informacji naukowej i empirycznej weryfikacji przyjmowanych założeń i otrzymywanych wyników, przy czym za wiarygodne uznaje głównie wybrane metody ilościowe, a nie badania jakościowe i teoretyczne. Fakty i dowody naukowe, a nie opinie czy teorie mają też stanowić wyłączną podstawę kształtowania polityki danej instytucji i tworzenia efektywnych procedur działania. Autor analizuje w tekście definicje i teoretyczne podwaliny EBP w kontekście szerszych norm naukowych i przybliża kontrowersyjne aspekty tego podejścia oraz dyskusje i spory metodologiczne związane z wprowadzaniem i przyszłym wdrażaniem tego modelu w duńskich bibliotekach. Sprawdza też, czym się różni stosunek tego środowiska do EBP, w porównaniu z innymi sektorami publicznymi.

Analiza predykcyjna (AP) definiowana jest w tekście jako proces wykorzystujący różne techniki analizy statystycznej i modelowania w celu odkrycia powiązań, wzorców i prawidłowości w posiadanych zbiorach bieżących i historycznych danych i tworzenia na tej podstawie wnioskowań na temat przyszłości. Jej stosowanie pomaga m.in. przewidywać zmiany, a także umożliwia planowanie strategii poprawy wyników i efektywności danej organizacji i podejmowanie decyzji nt. kierunków i sposobu jej działania. Procedury AP, wraz z rozwojem technologii ułatwiających analizę danych stają się coraz bardziej popularne na całym świecie i wykorzystywane są w rozmaitych sektorach usługowych – handlu, bankowości, telekomunikacji czy transporcie, głównie do przewidywania wzorów zachowań i nawyków klientów. Wg autora mogą być one również z powodzeniem stosowane przez kierownictwo bibliotek, by na podstawie historii własnej instytucji przewidywać potencjalny wpływ trendów na jej funkcjonowanie, uzasadniać dofinansowywanie konkretnych celów czy optymalizować realizację powierzonych zadań.

Autor, znany rosyjski bibliotekoznawca, omawia specyficzne cechy rosyjskiego systemu bibliotecznego, będące rezultatem bliższej i dalszej spuścizny historycznej i trudne do wytłumaczenia mieszkańcom innych krajów. Przedstawia też pytania dotyczące lokalnych bibliotek, zadawane mu często przez cudzoziemców, oraz problemy zgłaszane przez rodzimych bibliotekarzy, a będące często efektem ich własnych działań.