Babin

Biblioteki szukają od wielu lat sposobów na odnalezienie się w nowej, złożonej rzeczywistości ekonomicznej i uzasadnienie swojej przydatności lokalnym społecznościom, próbując rozszerzać zakres oferowanych usług i dopasowywać swoją ofertę do zmieniających się potrzeb i oczekiwań okolicznych mieszkańców. Coraz więcej placówek stara się przyciągać użytkownikom dostępem do najnowszych technologii, nie tylko w budynku bibliotecznym, ale też w ramach wypożyczeń, a niektóre decydują się na udostępnianie także przedmiotów i urządzeń codziennego użytku, których nikt nie spodziewałby się zobaczyć w bibliotece. Autor przedstawia wyniki swojego badania dotyczącego takich nietradycyjnych programów wypożyczeń realizowanych w amerykańskich bibliotekach publicznych i akademickich, przytacza też przykłady tego typu inicjatyw ze Stanów Zjednoczonych i innych państw świata.

Coraz więcej bibliotek szkolnych w Stanach Zjednoczonych rezygnuje z popularnej Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya, zastępując ją innymi systemami, lepiej przystosowanymi do profilu i poziomu nauczania danej szkoły i mającymi zapewniać użytkownikom możliwość łatwiejszego przeglądania półek bibliotecznych oraz większą samodzielność przy wyszukiwaniu interesujących materiałów. Liczba placówek, które zdecydowały się na taki krok jest na razie niewielka, jednak stale rośnie, a wśród nich znalazły się m.in biblioteki Ethical Cultural Fieldston School (ECF) – prywatnej placówki edukacyjnej z Nowego Jorku kształcącej w klasach od 0 do 5. W artykule przedstawiono jej doświadczenia związane z budową, wprowadzeniem i ewaluacją nowej, dopasowanej do potrzeb dzieci klasyfikacji oraz założenia i rozwiązania przyjęte przy jej opracowywaniu.

W artykule przedstawiono wyniki przeglądu anglojęzycznego piśmiennictwa z lat 2009-2010 poświęconego zarządzaniu zasobami i kształtowaniu zbiorów, wskazującego na gwałtowne tempo i destrukcyjny charakter zmian zachodzących w środowisku, w jakim funkcjonują biblioteki oraz na znaczący i utrzymujący się wpływ czynników takich jak recesja gospodarcza, zmiany w komunikacji naukowej i szybki rozwój technologii sieciowych na sytuację tych instytucji.

Autorka omawia wyniki sondażu dotyczącego sposobów zarządzania zbiorami mikroform w amerykańskich bibliotekach i instytucjach zainteresowanych rozwojem tego typu zasobów, czyli tych, które nie tylko przechowują, ale też nadal gromadzą materiały w tej formie. Szczególną uwagę poświęca analizie procesów podejmowania decyzji związanych z kształtowaniem, utrzymywaniem i deakcesją mikroform oraz mających na nie wpływ czynników, związanych głównie z praktycznymi aspektami tego formatu, przyjmując jako ramy teoretyczne badania teorię decyzji, w ujęciu mającym zastosowanie w kontekście zarządzania w środowisku bibliotecznym.

Artykuł poświęcono obecnym strategiom i zasadom gromadzenia zbiorów stosowanym w działach informacji naukowej amerykańskich i kanadyjskich bibliotek akademickich zrzeszonych w ARL (Stowarzyszenie Bibliotek Naukowych). Dane do analizy zebrano na podstawie przeglądu literatury przedmiotu oraz w sondażu online skierowanym do bibliotekarzy z tych instytucji, zajmujących się zarządzaniem zbiorami z zakresu nauk humanistycznych i społecznych. Pytano ich o politykę kształtowania zbiorów, metody i częstotliwość oceny wykorzystania drukowanych i elektronicznych kolekcji, procesy gromadzenia, kryteria selekcji oraz sposoby marketingu i promocji zasobów w ich miejscach pracy.

Od lat 70. XX w. na uniwersytetach w St. Zjednoczonych nastąpił szybki rozwój programów interdyscyplinarnych, uwarunkowany nowymi tendencjami w nauce, zapotrzebowaniem społecznym i kryzysem ekonomicznym. Trendów tych nie odzwierciedlają jednak zarówno struktury wydziałowe uczelni jak i dostosowane do nich sposoby organizacji gromadzenia zbiorów i opracowania dokumentów. Autorzy artykułu próbują ustalić, czy i w jakim zakresie wydawcy i dostawcy piśmiennictwa naukowego o charakterze interdyscyplinarnym wychodzą naprzeciw nowym tendencjom, ułatwiając dotarcie do swoich publikacji przez odpowiednie opracowanie rzeczowe informacji bibliograficznej, jaką zamieszczają w swoich katalogach i bazach.

Selekcja zbiorów bibliotecznych, czyli celowe usuwanie uznanych za zbędne pozycji z zasobów bibliotek jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych aspektów misji tych placówek związanej z zarządzaniem zbiorami. Jest to proces konieczny a jednocześnie złożony, bibliotekarze decydują bowiem o tym, które z opublikowanych materiałów można traktować za wartościowe pod względem historycznym i kulturowym i warte zachowania. Wycofane książki, niezależnie od powodów ich usunięcia (fizyczne zniszczenie poszczególnych egzemplarzy, dezaktualizacja zawartych informacji, mała popularność, niedopasowanie do profilu kolekcji itp.), tworzą uniwersum odrzuconych tekstów bytujących poza instytucjonalnymi strukturami bibliotek – tekstowych ousiderów, tekstualnych „innych”. Ich analiza pozwala m.in. na zrozumienie tego, jak społeczeństwa wykorzystują swoje teksty i wg jakich normatywnych zasad je organizują. Takie podejście wykorzystują powstające na świecie projekty alternatywnych bibliotek, mające na celu odzyskiwanie i przywracanie do publicznego życia publikacji, których pozbyto się z magazynów bibliotek i tych funkcjonujących poza oficjalnym obiegiem, a inicjatywy tego typu zyskały popularność zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych.

We Francji trwa dyskusja nad wprowadzeniem licencji zbiorowych na poziomie krajowym dla bibliotek i ośrodków naukowych. W roku 2010 Pierre Carbone, pracownik Generalnej Inspekcji Bibliotek, na zlecenie ministra szkolnictwa wyższego i nauki opracował raport pt. ”Koszty, korzyści i ograniczenia wspólnego zarządzania zasobami elektronicznymi: porównanie przykładów zagranicznych i wnioski”. Raport zaleca uruchomienie wieloletniego krajowego programu zakupu licencji finansowanego z budżetu państwa oraz przez wyższe uczelnie i ośrodki naukowe, ujednolicenie podatku VAT na źródła tradycyjne i elektroniczne, opracowanie bardziej elastycznych modeli licencji pozwalających na roczne modyfikacje, zawarcie w umowach tego typu zasady wolnego udostępniania dzieł po upływie określonego okresu czasu, monitorowanie naukowymi metodami wpływu zcentralziowanego zakupu zasobów elektronicznych na koszty funkcjonowania bibliotek i prowadzenie systematycznych badań wg określonych wskaźników kosztów korzystania z dokumentów elektronicznych.

Dokonując omówienia wybranej literatury nt. kształtowania zbiorów i zarządzania różnymi typami zasobów bibliotecznych, autorki skupiły się na anglojęzycznych publikacjach z lat 2004-2008, pochodzących z czołowych czasopism dziedzinowych (Collection Management, Collection Biulding, Library Resources & Technical Services) oraz z wydanych w tym okresie książek, artykułów naukowych, raportów i prac badawczych, zidentyfikowanych na podstawie wyszukiwań w bazie LISA. Uwzględniono wyłącznie teksty dotyczące bibliotek akademickich z Ameryki Północnej.

Środowisko biblioteczne w Stanach Zjednoczonych musi mierzyć się z fatalną sytuacją finansową, spowodowaną najgorszą od l. 30 ubiegłego wieku recesją gospodarczą i związanymi z tym cięciami wydatków na cele publiczne. W artykule zarysowano splot czynników, które doprowadziły, wg autora, w 2007 r. do wybuchu kryzysu, omówiono też wyniki dwóch sondaży przeprowadzonych wśród instytucji członkowskich ARL (Stowarzyszenia Bibliotek Naukowych) w latach fiskalnych 2008-2009 i 2009-2010 oraz podobnych badań innych organizacji bibliotecznych, mających na celu sprawdzenie wpływu globalnego załamania rynków finansowych na kondycję bibliotek i wydawnictw naukowych. Przedstawiono następnie prognozy dotyczące niezbędnych, adaptacyjnych transformacji, jakie muszą przejść biblioteki, by zabezpieczyć swój byt w przyszłości.