Babin

W artykule przybliżono krótko koncepcje biblioteki jako miejsca spotkań ułatwiającego użytkownikom nie tylko konsumpcję informacji i technologii, ale również samodzielny wkład w produkcję wiedzy, wspólną realizację różnego typu projektów i rozwój własnej kreatywności; przeanalizowano też w tym kontekście powody szybkiej ekspansji ruchów DIY (zrób to sam) w środowisku bibliotecznym i zainteresowania użytkowników i bibliotekarzy rozwojem przestrzeni dla twórców, projektantów, programistów i majsterkowiczów, czyli warsztatów makerspace, hackerspace (zob. babin.bn.org.pl/?p=2369, babin.bn.org.pl/?p=3391), czy FabLab. Omówiono także nowy fenomen mobilnych bibliotecznych laboratoriów i projekt pierwszej mobilnej biblioteki FabLab w Europie, koncentrując się prezentacji zrównoważonego modelu jej finansowania i rozwoju.

Ruch Makerów rozwinął się w Stanach Zjednoczonych a pierwszy warsztat makerspace w bibliotece – Fayetteville Free Library FabLab (w tym przypadku skrót od „Fabulous Lab” czyli fantastyczne laboratorium) stworzono w 2010 r. W 2013 r., w Stanach Zjednoczonych, już niemal połowa bibliotek przebadanych w ramach sondażu „Makerspaces in Libraries” udostępniała użytkownikom tego typu przestrzeń, a kolejne 36% miało plany ich otwarcia w najbliższej przyszłości. Podobne biblioteczne ośrodki innowacji zaczęły także powstawać w innych regionach świata, a jednym z pomysłów na ich promocję i dotarcie do jak największej grupy odbiorców było stworzenie mobilnych warsztatów kreatywności. Pierwszym bibliotecznym projektem tego typu był FryskLab, stworzony w listopadzie 2012 r. przez bibliotekarzy Bibliotheekservice Fryslân (BSF) – systemu bibliotecznego Fryzji (jednej z północnych, wiejskich prowincji Holandii). Celem tej, w zamyśle edukacyjnej inicjatywy było sprawdzenie, jak mobilny FabLab, stworzony w starym bibliobusie, i mogący służyć szerszej grupie użytkowników, także w oddalonych lokalizacjach, może wspierać rozwój kreatywności, przedsiębiorczości i umiejętności technicznych dzieci i młodzieży, i przyczynić się do rozwoju innowacyjnego potencjału całego regionu. Jej pomysłodawcom nie udało się początkowo zdobyć grantu na uruchomienie projektu, gdyż władze Fryzji nie dostrzegły w nim żadnego związku z usługami bibliotecznymi, realizowano go więc początkowo dzięki zaangażowaniu własnego czasu bibliotekarzy i zaczęto szukać innych źródeł finansowania, mogących zagwarantować stabilne podstawy działalności.

Na model FabLab zdecydowano się ze względu na jego specyfikę – cechą wyróżniająca FabLaby od laboratoriów makerów i hakerów są ich podstawy organizacyjne mające spełniać wytyczne Fab Charter – stworzonej w 2006 r. karty określającej ogólne normy, wspólne dla wszystkich (obecnie 440) laboratoriów i dotyczące m.in. dostępności dla mieszkańców, poszanowania idei open source, funkcjonowania jako część sieci, wspólnego zestawu narzędzi i procedur pozwalających na dzielenie się wiedzą i projektami oraz dopuszczenia możliwości działań komercyjnych, pod warunkiem, że będą one jedynie zapoczątkowywane w laboratorium, a realizowane poza nim. FryskLab otrzymał oficjalny status FabLab w 2013 r. Jego programy edukacyjne rozwijane są wokół lokalnych kwestii, takich jak technologie wodne, energia odnawialna, zrównoważony rozwój, twórcze rzemiosło, w połączeniu z technologiami produkcji cyfrowej. Wyposażony w narzędzia szybkiego prototypowania i bibliotekę wiedzy Wóz FryskLab jest poza tym wykorzystywany do zapewnienia dostępu do cyfrowej produkcji na festiwalach, konferencjach i innych publicznych wydarzeniach kulturalnych oraz wypożyczany przez inne biblioteki do prezentacji, jak mogą wyglądać współczesne usługi biblioteczne. Model biznesowy projektu opiera się, poza pozyskiwaniem środków na konkretne programy, na stworzeniu linii produktów (lekcje, warsztaty, moduły szkoleniowe), współpracy z lokalnymi firmami, bibliotekami, szkołami i organizacjami, które pokrywają część kosztów organizowanych przedsięwzięć, działaniach marketingowych pozwalających uzyskać wsparcie sponsorów, i na integracji laboratorium z usługami BSF, co zapewnia pokrycie wydatków operacyjnych i kadrowych. Źródeł sukcesu FryskLab autor upatruje w skutecznym połączeniu idei przestrzeni fizycznej i informacyjnej, podkreśla też znaczenie zaangażowania i kreatywności bibliotekarzy, kooperacji z społecznościami makerów i środowiskiem naukowym oraz różnicowania źródeł wpływów i stałego wzbogacania oferty.