Babin

Coroczny wzrost kosztów prenumeraty czasopism naukowych, zwłaszcza z zakresu nauk ścisłych, technologii i medycyny (science, technology, medicine – STM) jest kwestią bardzo kontrowersyjną i spotyka się z dużą krytyką ze strony środowiska naukowego i bibliotecznego, gdyż sytuacja ta wpływa znacząco na dalsze uszczuplanie ograniczonych budżetów bibliotek i na sytuację naukowców. W piśmiennictwie analizuje się, przy użyciu matematycznych obliczeń i badań empirycznych, różne czynniki mogące wpływać na wysokość cen czasopism STM. Dla bibliotekarzy jest rzeczą niemal oczywistą, że najwięksi komercyjni dostawcy treści wykorzystują dominującą pozycję na rynku do narzucania nieadekwatnie wysokich opłat i niekorzystnych modeli użytkowania (takich jak opłaty za dostęp, a nie za własność). Przekonanie to potwierdzają wyniki części przeprowadzonych dotychczas prac badawczych, niektórzy specjaliści argumentują jednak, że „kryzys czasopism” nie jest winą wydawców, lecz uczelni, kultury naukowej (uzależnianie kariery od publikacji w prestiżowych, tradycyjnych tytułach) bądź uwarunkować ekonomicznych. Aby zdobyć niepodważalne dowody mogące rozstrzygnąć tę debatę i pomóc bibliotekom w wypracowaniu skutecznych rozstrzygnięć, autorzy przeprowadzili badanie na największej jak dotąd próbie tytułów, z wykorzystaniem półlogarytmicznego modelu ekonometrycznego – sprawdzonej metodologi (m.in. Liu, 2005, 2011), uznanej za najbardziej efektywną w tym przypadku, oraz analizy regresji w odniesieniu do poszczególnych dyscyplin STM.

Szeroki kontekst instytucjonalny i bieżąca praktyka bibliotek uniwersyteckich postawiły bibliotekarzy przed koniecznością radzenia sobie z problemami związanymi z równoległym zarządzaniem zasobami elektronicznymi i papierowymi, i wynikającymi z łączenia misji zachowania dziedzictwa i zadań bieżących, zmianą roli bibliotekarzy i bibliotek oraz koniecznością selekcji zbiorów. Autor – doktor romanistyki i pracownik działu zachowania zbiorów w Bibliotece Uniwersytetu w Strasburgu (BUS), prezentuje swoje stanowisko wobec pięciu popularnych przekonań dotyczących francuskich bibliotek uniwersyteckich.

W artykule omówiono rozwój bibliotek cyfrowych w Chinach i podejmowane tam inicjatywy zmierzające do koordynacji prac digitalizacyjnych prowadzonych przez poszczególne placówki biblioteczne. W szczególności, przybliżono w nim cele i zasady funkcjonowania Digital Library Promotion Project (DLPP) – projektu promocji biblioteki cyfrowej, zainicjowanego przez Ministerstwo Kultury Chińskiej Republiki Ludowej i nadzorowanego przez  Chińską Bibliotekę Narodową. Celem tej inicjatywy, finansowanej w całości z budżetu państwa, jest budowa ogólnokrajowej sieci bibliotecznej mogącej wspierać wspólną rozbudowę i wykorzystywanie zasobów cyfrowych przez  biblioteki publiczne oraz wyrównanie poziomu dostępności cyfrowych kolekcji dla mieszkańców różnych części Chin. Na podstawie studium przypadku DLPP autorzy chcieli przybliżyć wyzwania związane z rozbudową i integracją cyfrowych kolekcji w kraju rozwijającym się, o dużych różnicach regionalnych, i zaprezentować zebrane w ramach badania wnioski.

Kryzys finansowy ostatnich lat dotknął w Rosji nie tylko małe miasta, ale i część większych metropolii. W artykule przybliżono, jak biblioteki radzą sobie z dążeniem do realizacji misji i zaleceń władz resortowych w realiach finansowych ograniczeń, omawiając związane z tym wyzwania na przykładzie systemu biblioteczno-informacyjnego miasta Rubcowska.

Przygotowania do wprowadzenia egzemplarza obowiązkowego (eo) publikacji elektronicznych rozpoczęto w kilku państwach w latach 90. ubiegłego wieku, a analizę możliwości odniesienia istniejących w tych krajach ustaw o eo do materiałów cyfrowych na nośnikach fizycznych i publikowanych online, zawarto m.in. w opublikowanym przez UNESCO raporcie The Legal Deposit of Electronic Publications z 1996 r., opracowanym przez grupę roboczą Konferencji Dyrektorów Bibliotek Narodowych (Conference of Directors of National Libraries – CDNL). W Szwecji, prace nad rozszerzeniem obowiązujących przepisów na publikacje dystrybuowane publicznie w sieciach elektronicznych rozpoczęto w 2009 r, a w 2012 r. nowa ustawa (e-eo) została przyjęta przez szwedzki parlament i po okresie testowym zaczęła obowiązywać w pełni od 1 stycznia 2015 r. W artykule przybliżono historię i specyfikę szwedzkiego eo, założenia nowej legislacji i zawarte w niej postanowienia, koncentrując się na technicznych i formalnych wyzwaniach związanych z gromadzeniem dokumentów elektronicznych i zapewnieniem odpowiedniej jakości opisujących je metadanych. Przedstawiono również wnioski zebrane po roku od wejścia e-eo w życie.

Powszechny dostęp do informacji cyfrowej i rozwój Internetu wzbudziły niepokój zarówno u właścicieli praw autorskich jak i obawy użytkowników dotyczące legalności korzystania przez nich z różnych źródeł informacji. Podobnie jak inne kraje europejskie, Słowacja opracowała więc znowelizowaną wersję prawa autorskiego (PA) i praw pokrewnych. Nowe ustawodawstwo opracowane przez ministerstwo kultury obowiązuje na Słowacji od 1 stycznia 2016 r.

E-książki to dla bibliotek nie tylko kolejna przełomowa, sieciowa technologia, lecz duże wyzwanie, zwłaszcza w kontekście kształtowania zbiorów w modelu konsorcyjnym, gdyż ich nabywanie nie eliminuje potrzeby gromadzenia drukowanych odpowiedników, jak w przypadku czasopism elektronicznych, a biblioteki, które chcą zapewnić swoim użytkownikom dostęp do dużych objętościowo publikacji, zwłaszcza z zakresu humanistyki i nauk społecznych, nie mogą sobie pozwolić na całkowite zastąpienie druku publikacjami cyfrowymi. Pojedyncze instytucje, jak i te zrzeszone w konsorcjach, muszą więc szukać metod rozwoju zbiorów wydawnictw zwartych, pozwalających na zachowanie równowagi między tradycyjnymi i elektronicznymi formatami we wspólnym ekosystemie. W artykule przybliżono nowy, korzystny dla wszystkich stron i finansowo zrównoważony model konsorcyjnego gromadzenia ebooków w powiązaniu z tytułami drukowanymi, opracowany przez The Triangle Research Libraries Network (TRLN) – sieć bibliotek naukowych Karoliny Północnej (Stany Zjednoczone) i Oxford University Press (OUP). Ma on umożliwić stopniowe przechodzenie na format cyfrowy w sposób możliwy do zaakceptowania przez użytkowników i zapewnić stabilną politykę budowy zbiorów, wspierającą programy edukacyjne i badawcze uczelni w okresie, w którym wydawcy i biblioteki dostosowują się do wymogów elektronicznego środowiska. Jako założenie przyjęto w nim komplementarność obu formatów – cyfrowego i analogowego, traktując ją jako niezbędny warunek realizacji celów środowiska akademickiego.

Depozytariusze egzemplarzy obowiązkowych, a w szczególności biblioteki narodowe, borykają się z różnymi trudnościami związanymi z gromadzeniem, długotrwałym zachowaniem i udostępnianiem publikacji elektronicznych, w tym ebooków otrzymywanych w ramach eo. Aby instytucje te mogły wypracować odpowiednie zasady pozyskiwania i zarządzania zbiorami tego typu materiałów, powinny zapoznać się z dotychczasowymi raportami i ustaleniami dotyczącymi tego problemu. W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu z lat 2000-2014, omówiono różne aspekty budowy narodowych, elektronicznych repozytoriów eo oraz rekomendacje odnoszące się do ich rozwoju, planowania i implementacji.

W piśmiennictwie omawiającym zmiany zasad kształtowania księgozbiorów podręcznych, czyli zasobów zawierających różnego typu wydawnictwa informacyjne (encyklopedie, słowniki, bibliografie, podręczniki, opracowania  i inne),  wiele uwagi poświęca się obawom dotyczącym utraty znaczenia i relewantności fizycznych kolekcji tego typu, i ich wypierania przez źródła dostępne w Internecie. W artykule przybliżono historię rozwoju i cele gromadzenia zbiorów podręcznych oraz przedyskutowano opinie dotyczące roli drukowanych i elektronicznych zasobów tego typu, potencjalne wyzwania związane z przejściem służb informacyjnych bibliotek na format cyfrowy oraz korzyści dla bibliotekarzy i czytelników wynikające z udostępniania wysokiej jakości materiałów i usług informacyjnych online.

Artykuł jest głosem w dyskusji dotyczącej zasadności włączania do zasobów bibliotek książek elektronicznych z systemami DRM (zob. BABIN 2007/3/177). Omówiono w nim specyfikę stosowanych obecnie technologii zabezpieczających prawa wydawców i producentów, prawne i społeczne implikacje stosowania tych rozwiązań oraz możliwe konsekwencje, związane z udostępnianiem w bibliotekach treści z wbudowanymi mechanizmami DRM, dla wizerunku tych instytucji oraz praw ich użytkowników. Zaprezentowano także argumenty na rzecz rezygnacji z gromadzenia w instytucjach publicznych chronionych w ten sposób egzemplarzy.