Babin

Muzea i biblioteki francuskie zrealizowały wiele ambitnych i kosztownych programów digitalizacji swoich zasobów, co jednak, wbrew oczekiwaniom, nie przełożyło się na ich szerokie wykorzystanie za pośrednictwem nowych technologii. Autorka analizuje w tekście możliwe przyczyny niskiego poziomu wykorzystania najcenniejszych francuskich zbiorów specjalnych przeniesionych na formę cyfrową i udostępnianych za pośrednictwem bibliotecznych stron www, w tym kolekcji rękopisów, starodruków, rysunków, sztychów, pocztówek, map i fotografii.

Biblioteka Narodowa Szwecji (BNS) realizuje od 2010 r. program masowej cyfryzacji historycznych szwedzkich gazet, traktując go w pierwszej kolejności, ze względu na ograniczenia oprogramowania do konwersji tekstu, jako zadanie związane z ochroną dziedzictwa kulturowego, a nie zapewniania dostępu i pełnej możliwości przeszukiwania digitalizowanych tekstów. Pierwszym tytułem, którego wszystkie egzemplarze przeniesiono w całości w formę cyfrową, był Aftonbladet – pismo założone w 1830 r. i znajdujące się w XIX wieku w czołówce najpopularniejszych dzienników. W artykule przeanalizowano zbiory tego periodyku z perspektywy teorii transformacji mediów, omawiając różnice między wersjami oryginalnymi i ich cyfrowymi surogatami, przyczyny powstałych rozbieżności oraz ich konsekwencje dla potencjalnych użytkowników. Autorzy skupili się bardziej na funkcjach infrastruktury technicznej, niż na kwestiach reprezentacji i treści, badając cyfrowy szum w bazie Svenska dagstidningar, powstały w efekcie pracy oprogramowania OCR i narzędzi automatycznej segmentacji i korekty tekstu. Przedyskutowali także jego instytucjonalne źródła, przybliżając procedury stosowane w Szwedzkim Centrum Konwersji Mediów (Mediakonverteringscentrum MKC) – placówce dokonującej konwersji historycznych drukowanych gazet na zlecenie BNS, i trudności napotykane przez jego pracowników.

Digital Public Library of America – DPLA (zob. babin.bn.org.pl/?p=1948), to pierwsza ponadinstytucjonalna, narodowa biblioteka cyfrowa w Stanach Zjednoczonych, udostępniająca rekordy obiektów cyfrowych i pełnotekstowe wersje dokumentów ze zdigitalizowanych kolekcji amerykańskich bibliotek i instytucji kultury, wzorowana na inicjatywach takich jak Europeana (zob. babin.bn.org.pl/?p=2954) i serwis Trove (zob. babin.bn.org.pl/?p=251) Biblioteki Narodowej Australii. Od 2013 r. platforma ta oferuje jeden wspólny interfejs, umożliwiający jednoczesne przeszukiwanie cyfrowych zbiorów dziedzictwa kulturowego pochodzących z różnych źródeł. Aby zapewnić efektywne funkcjonowanie tego systemu oraz stworzonych dla niego interfejsów programistycznych aplikacji – API, niezbędne jest zachowanie określonego stopnia spójności pozyskiwanych metadanych i nakłonienie przekazujących je instytucji do spełniania ustalonych wymogów. W artykule omówiono mechanizmy mające pomóc w osiągnięciu tego celu oraz wypracowane w ramach DPLA rozwiązania, mające gwarantować współoperatywność agregowanych danych i możliwość ich adaptacji do przyszłych zmian architektury sieci www.

Rozwój cyfrowych mediów i zasobów online oraz ewolucja sieci 2.0 w kierunku Sieci Semantycznej obniżyły atrakcyjność bibliotecznych usług informacji naukowej (UIN) – w erze big data, czyli analityki olbrzymich zbiorów cyfrowych danych z różnych źródeł, coraz częściej kwestionuje się też znaczenie i miejsce służb informacyjnych w obecnym cyfrowym ekosystemie. W dyskusjach tych pomija się zazwyczaj wpływ, jaki ma na UIN rozbudowa wielkich bibliotek cyfrowych (WBC), takich jak jak Google Books, Europeana czy HathiTrust, agregujących publikacje pochodzące z wielu projektów masowej digitalizacji zbiorów bibliotecznych. Zasoby takich masowych repozytoriów sięgają dziesiątek milionów tytułów, zarówno tych znajdujących się w domenie publicznej, jak i chronionych prawem autorskim, a ich dostępność zmienia znacząco sposób analizy tekstów przez użytkowników oraz przez samych bibliotekarzy. Potencjalnie, WBC mogą zapewnić bibliotekom olbrzymie korpusy cyfrowych tekstów, dostępnych do ekstrakcji i analizy danych, czyli wirtualne, przygotowane do celów usług informacyjnych kolekcje odpowiadające zakresowi zbiorów drukowanych, oferując jednocześnie znacznie większe możliwości eksploracji. Ich faktyczna przydatność jako serwisów mogących zastąpić UIN budzi jednak wiele wątpliwości. W artykule przedyskutowano bezpośrednie, pozytywne i negatywne efekty tych repozytoriów oraz konsekwencje związane poleganiem na WBC kosztem lokalnych zbiorów drukowanych.

30 września 2015 r. Słowacka Biblioteka Narodowa (SBN) z sukcesem zakończyła projekt digitalizacji słowackiego piśmiennego dziedzictwa kulturalnego – Cyfrowa Biblioteka i Cyfrowe Archiwum – DIKDA (zob. BABIN [1], [2]). W uroczystościach związanych z ukończeniem projektu uczestniczył minister kultury, przedstawiciele świata bibliotek i kultury oraz wicedyrektor cyfrowej biblioteki Europeana – Nienke van Schaverbeke. Projekt sfinansowano z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz krajowego Operacyjnego Programu Informatyzacji Społeczeństwa (OPIS).

Projekt Google Books zakładający udostępnianie w sieci fragmentów oraz pełnych tekstów milionów niedostępnych wcześniej online książek, odniósł w ostatnich latach spektakularny sukces, miał też jednak wielu krytyków obawiających się m.in. konsekwencji przekazania kontroli nad światowym dziedzictwem kultury i nauki, przynajmniej w sferze wirtualnej, jednej prywatnej firmie. Koncernowi Google zarzucano również naruszanie praw autorów, a także kwestionuje się jego zapewnienia dotyczące promowania sprawiedliwości społecznej poprzez zwiększanie egalitaryzmu informacyjnego. W artykule omówiono historię rozwoju i osiągnięcia programu masowej digitalizacji książek z punktu widzenia jego zwolenników oraz związane z nim kontrowersje prawne (por. BABIN 2008/4/314, BABIN 2009/3/214) i etyczne, a następnie przeanalizowano społeczny wpływ inicjatywy Google Books, porównując go z oddziaływaniem i rolą liberalnej, demokratycznej instytucji biblioteki publicznej. Jako ramy teoretyczne analizy wykorzystano m.in. teorię sprawiedliwości społecznej Johna Rawlsa, oraz krytyczne ujęcia sprawiedliwości dystrybutywnej, koncentrując się na uwarunkowaniach jednego z elementów koncepcji Rawlsa – szacunku do siebie samego.

Doroczna konferencja Special Libraries Associations (SLA) – międzynarodowej organizacji zajmującej się problematyką bibliotek specjalnych i doskonalenia zawodowego bibliotekarzy, skupia co roku specjalistów z całego świata zajmujących się wszystkimi aspektami gromadzenia i udostępniania zbiorów specjalnych, dziedzinowych oraz obsługi specjalnych grup użytkowników. Zdaniem autorki, programy tego wydarzenia zawierają informacje pozwalające na prześledzenie pojawiających się, popularnych i zanikających trendów oraz lepsze zrozumienie problemów specjalistycznych placówek bibliotecznych oraz potencjalnych kierunków ich rozwoju. W artykule przeanalizowano zawartość programu konferencji SLA, która odbyła się w Bostonie w dniach 14-16 czerwca 2015 r. i porównano je z planami poprzednich zjazdów SLA, omawiając dokonane obserwacje oraz wcześniejsze analizy tego typu.

Biblioteki, muzea i archiwa przenoszą swoje zbiory na formę cyfrową od lat 90. ubiegłego wieku, w tym czasie powstało też wiele wytycznych dotyczących najlepszych praktyk oraz standardów w projektach digitalizacji. Zalecenia te regulują szczegółowo różne aspekty procesów konwersji, w tym kwestie formatu danych i metadanych. W większości amerykańskich dokumentów normalizacyjnych tworzonych przez organizacje branżowe i agencje federalne, faworyzuje się TIFF 6.0 jako preferowany format produkcji plików wzorcowych, PDF w tym kontekście wymieniany jest jako niezalecany, natomiast w odniesieniu do standardu archiwalnego PDF/A (zob. BABIN 2011/1/29) znaleźć można sprzeczne opinie lub ich brak. Wg autora, efektem takiego podejścia są wyższe koszty operacyjne oraz koszty zarządzania plikami. W artykule proponuje wykorzystanie PDF/A jako preferowanego formatu przy digitalizacji przeznaczonych do długotrwałego przechowywania dokumentów tekstowych, wskazując także na możliwości jego zastosowań przy konwersji innego typu materiałów, takich jak ilustracje graficzne, mapy i fotografie lotnicze, oraz wykorzystania w OAIS – referencyjnym modelu funkcjonowania organizacji archiwów cyfrowych, by zredukować nakłady na digitalizację i cyfrową ochronę.

Podobnie jak inne biblioteki w kraju i na świecie, Niemiecka Biblioteka Narodowa (Deutsche Nationalbibliothek – DNB) musiała zmierzyć się w ostatnich latach z wyzwaniami związanymi z szybkim rozwojem technologii w środowisku informacyjnym i wymuszanymi przez ten proces zmianami. Wiązały się one m.in. z koniecznością przemyślenia sposobów realizacji misji tej instytucji, w tym zadań związanych z gromadzeniem, zwłaszcza po rozszerzeniu w 2006 r. mandatu DNB o publikacje elektroniczne wszystkich typów i o obowiązek ich rejestracji, archiwizacji i długotrwałego udostępniania obecnym i przyszłym pokoleniom. Adaptacja do nowych wymogów i społecznych oczekiwań w bibliotece chcącej zachować status innowacyjnej instytucji, wymagała starannego planowania i wytyczania działań oraz stałego monitorowania ich przebiegu, na podstawie jasno opracowanej strategii i usystematyzowanego podejścia. Oznaczała również konieczność rewizji stosowanych procedur i pełnionych funkcji i, w określonych przypadkach, ich zaprzestania lub ustalenia na nowo. W artykule przedstawiono proces rozwoju nowych zasad funkcjonowania od strony organizacyjnej oraz przykłady i efekty ich implementacji, koncentrując się na sferach aktywności mających duże znaczenie dla przyszłości DNB.

E-ViVa (Ellinike Vivliothikonomike Vase) – greckie, otwarte repozytorium publikacji zakresu bibliologii i informatologii to międzyinstytucjonalny projekt zainicjowany przez Bibliotekę Uniwersytetu Cypryjskiego, w celu identyfikacji, lokalizacji, gromadzenia, organizacji, indeksacji, digitalizacji, trwałego zachowania, udostępniania i promocji wyników badań naukowych prowadzonych w Grecji i na Cyprze w dziedzinach związanych z bibliotekoznawstwem, informacją naukową i archiwistyką. W artykule omówiono rozwój tej inicjatywy z perspektywy historycznej oraz zaprezentowano dane dotyczące rozmiaru, zasięgu, zakresu tematycznego i zawartości bazy, przyjętych kryteriów doboru publikacji, ram prawnych, używanych formatów i rozwiązań technicznych. Przedstawiono również wyniki porównania E-ViVa z 5 innymi dziedzinowymi bazami danych (eLIS, LISA, LISTA, ISI-SSCI i SCOPUS).