Babin

Otwarty model nauki, zakładający swobodny dostęp do publikacji naukowych w formie elektronicznej, zwiększa wpływ i oddziaływanie badań naukowych oraz ich produktywność i efektywność, jest też wspierany i rekomendowany przez wiele instytucji badawczych na całym świecie. Jedną z form open access, promowaną m.in. przez prof. Stevana Harnada (jednego z incjatorów ruchu OA), jest tzw. zielona droga, czyli samodzielne umieszczanie przez autorów swoich artykułów i prac naukowych w otwartych repozytoriach (OR). Najwięcej archiwów tego typu znaleźć można w Europie i Ameryce Północnej, coraz więcej inicjatyw wspierających zieloną drogę otwartego dostępu powstaje jednak również na innych kontynentach. W artykule przedstawiono wyniki przeprowadzonego w czerwcu 2011 r. badania sprawdzającego bieżący status, wyniki i widoczność w sieci cyfrowych archiwów rozwijanych w krajach ASEAN (Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej), na podstawie analizy danych pozyskanych z 3 miarodajnych źródeł: katalogów OpenDOAR, ROAR i rankingu RWWR. Omówiono też charakterystykę (typy, zawartość, zakres tematyczny i języki) tych zasobów.

OpenDOAR (Open Directory of Open Access Repositories) to serwis rejestrujący otwarte archiwa uczelni i instytucji badawczych z całego świata, zarządzany przez Centre for Research Communication Uniwersytetu Nottingham. Strona prezentuje OR wg krajów, kontynentów i instytucji, i umożliwia wyszukiwanie wg dyscyplin naukowych, ję­zyków, krajów, używanego do budowy bazy oprogramowania i typów dokumentów). ROAR (Registry of Open Access Repositories) – administrowany przez University of Southampton (Wielka Brytania), służy jako wyszukiwarka oraz indeksuje powstawanie, lokalizację, rozwój i zawartość OR. Ranking RWWR (Ranking Web of World Repositories) jest inicjatywą Cybermetrics Lab – grupy badawczej należącej do Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), czyli Najwyższej Rady Badań Naukowych w Madrycie (największej hiszpańskiej organizacji badawczej). Zajmuje się gromadzeniem danych scjentometrycznych i ilościową analizą zawartości sieci www w celu pomiaru aktywności naukowej, procesów tworzenia i dystrybucji wiedzy naukowej na całym świecie oraz globalnej widoczności OR. Uwzględnia przy tym wskaźniki sieciowej aktywności (liczba podstron, tzw. wartościowych plików (ang. rich files), czyli plików tekstowych w formatach typu PDF, które można pobrać ze strony za pośrednictwem wyszukiwarek, oraz artykułów indeksowanych w Google Scholar ) i parametry oddziaływania (widzialność w sieci mierzona liczbą zewnętrznych odnośników).

W czasie badania, na listach OpenDOAR znajdowało się 1978 repozytoriów, w wykazie ROAR – 2332. Łącznie, w oby tych źródłach udało się zidentyfikować 51 OR z krajów ASEAN (47 instytucjonalnych, 3 – dziedzinowe, 1 – rządowe), z czego najwięcej pochodziło z Indonezji (20, 39%), Malezji (17,33%) i Tajlandii (7,3%). 23 OR rejestrowane były zarówno w OpenDOAR, ROAR, jak i w rankingu RWWR. Do 23 czerwca 2011 r. we wszystkich 51 repozytoriach ASEAN udostępniono szacunkowo 398 283 rekordy, a głównym typem deponowanych dokumentów były artykuły z czasopism (obecne w 73,4% baz), a następnie prace dyplomowe i dysertacje (69,3%) i materiały konferencyjne (57%). Większość badanych OR to zasoby wielodyscyplinarne, a ponad 90% zawiera zbiory w języku angielskim. Najpopularniejsze oprogramowanie do budowy OR w tym regionie to EPrints (41% baz) i DSpace (39%).

Analiza danych RWWR, indeksującego w styczniu 2011 r. 1184 czołowych OR, wykazała, że 33 z nich pochodzą z ASEAN, co oznacza, że tylko 2,8% wszystkich widocznych repozytoriów należało do instytucji z państw Azji Południowo-Wschodniej. Zidentyfikowano również 10 archiwów uwzględnionych w RWWR, lecz nieobecnych w wykazach OpenDOAR i ROAR, co zwiększyło łączną liczbę repozytoriów ASEAN partycypujących w publikowaniu OA w ramach zielonej do 61. W artykule znaleźć można szczegółowe wyniki webometryczne dotyczące analizowanych wskaźników dla każdego z 6 badanych krajów udostępniających OR (Malezja, Tajlandia, Filipiny, Indonezja, Singapur, Wietnam) oraz ich instytucji i archiwów. W jego podsumowaniu stwierdzono, że trendy rozwoju repozytoriów ASEAN są zbliżone do tych obserwowanych w innych regionach, a ich cechą charakterystyczną jest szybki wzrost liczby OR w ostatnich latach (od 1 do 61 między 2004 a 2011 r.). Przedstawiono również zalecenia dotyczące dobrych praktyk dla instytucji i twórców OR, chcących poprawić wyniki oceny webometrycznej i spełnić wymagania RWWR.