Babin

We współczesnym świecie, w którym kwestie wizerunkowe i medialne mają bardzo duży wpływ na dokonywane przez ludzi wybory, sposób odbioru w społeczeństwie zawodów związanych z bibliotekoznawstwem i informacją naukową (BIN) staje się dla środowiska bibliotecznego coraz ważniejszym problemem, zwłaszcza w kontekście restrukturyzacji szkolnictwa wyższego, przemian zachodzących w sferze informacji i technologii, rosnącej konkurencji między dostawcami treści i nowych warunków w jakich muszą działać instytucje kultury i nauki. Mimo transformacji i modernizacji bibliotecznych serwisów, powszechny obraz bibliotekarza nadal odbiega w znaczącym stopniu od tego, czym faktycznie zajmują specjaliści BIN i jaka jest wartość świadczonych przez nich usług, a rozbieżności te mogą mieć negatywny wpływ na finansowanie sektora bibliotecznego oraz przyszłość profesji i edukacji BIN.

Aby zidentyfikować dominujące wyobrażenia na temat zawodu bibliotekarza i sposób jego prezentacji w masowych środkach przekazu i kulturze popularnej, oraz ustalić zmiany, jakie mogły zajść w tym zakresie w ciągu ostatnich kilkunastu lat, autorki dokonały systematycznego przeglądu piśmiennictwa z lat 1999-2013, poświęconego wizerunkowym aspektom BIN i związanym z tą dyscypliną stereotypom. Materiał do analizy zebrano w listopadzie 2013 r. przeszukując serwisy ACM Digital Library, LISTA, LISTA, DLIST, e-LiS, Citeseer i Google Scholar przy pomocy odpowiednich słów kluczowych. Zidentyfikowano 95 publikacji, a po weryfikacji ich zgodności z celem badania w próbie znalazło się 60 prac w języku angielskim (54 artykuły naukowe oraz artykuł z gazety, praca magisterska, blog i strona www). Pogrupowano je, zgodnie z ich treścią, w 5 kategoriach: percepcje opinii publicznej, poglądy bibliotekarzy, opinie studentów, przekazy w mass mediach (druk, filmy, gazety, telewizja, książki), i wizerunek jako temat.

Analiza materiałów z wszystkich kategorii wykazała, że społeczna ocena bibliotekarzy (kobiet i mężczyzn) nie zmieniła się znacząco w badanym okresie, a ich zawód nadal jest postrzegany i przedstawiany głównie w negatywnym świetle; masowy odbiorca nie jest też świadomy jakie kwalifikacje i wykształcenie mają pracownicy bibliotek, czego wymaga i na czym faktycznie polega ich praca, jak zróżnicowane wykonują zdania i jaka jest ich rola społeczna. W sposób schematyczny i mało pochlebny oceniany jest też status i atrakcyjność BIN – zarówno przez użytkowników bibliotek publicznych, studentów, jak i środowisko akademickie, a dużą rolę w utrwalaniu negatywnych stereotypów odgrywają media. W literaturze popularnej i serialach telewizyjnych pokutuje wciąż obraz bibliotekarki jako niesympatycznej, konserwatywnej starej panny (por. BABIN 2000/4/242), i bibliotekarza (por. BABIN 2003/3/166) jako zrzędliwego, ponurego nadgorliwca, a na afirmatywne portrety pracowników bibliotek można liczyć jedynie w książkach dla dzieci i drukowanych nekrologach oraz – znacznie rzadziej, w produkcjach filmowych i codziennej prasie; gdzie w stylu glamour prezentowani są zazwyczaj tylko męscy przedstawiciele tego zawodu. Środowisko biblioteczne zdaje sobie sprawę z omawianych uprzedzeń i uproszczeń oraz konsekwencji takiego stanu rzeczy, a w zebranych artykułach proponowane są różne środki zaradcze mające pomóc poprawić wizerunek profesji (nowatorskie strategie marketingowe, wykorzystanie brandingu, nacisk na partnerstwo i współpracę itp.), przy czym, co zaskakujące – część autorów upatruje przyczyn trwałości niekorzystnych stereotypów w fiksacji bibliotekoznawców na kwestiach image’u i powielaniu przez nich negatywnych myślowych schematów.

Dokonany przegląd potwierdził, że wprowadzaniu w bibliotekach innowacyjnych usług i nowych technologii nie towarzyszy wzrost społecznej świadomości na temat kompetencji i odpowiedzialności zawodowej bibliotekarzy, a ich praca postrzegana jest wciąż jako nudna, niewymagająca i mało atrakcyjna. Zaznaczono przy tym, że kształtowanie się wizerunku jest procesem historycznym, który wraz z upływem czasu może podlegać zmianom, niezależnie od tego jak wolne mogłyby one się wydawać, wskazano też na ograniczenia przeprowadzonej analizy (stosunkowo nieduża liczba publikacji w jednym języku, z których część bazuje nie na wynikach empirycznych, lecz na prywatnych opiniach autorów) i potrzebę dalszych badań nad postrzeganiem BIN w różnych grupach społecznych i kontekstach.