Babin

Z uwagi na wysokie koszty serwerów i przechowywania danych, w pierwszych dekadach istnienia zintegrowanych systemów bibliotecznych (ZSB), biblioteki decydowały się często zakup takich platform w ramach konsorcjum, lub na rozwój własnych, skomercjalizowanych później rozwiązań (np. NOTIS, VTLS). Pod koniec lat 90. i na początku XXI w., wiele z tych instytucji odeszło od współdzielenia ZSB i dokonało migracji na własnościowe systemy działające w odrębnych środowiskach, jednak rozwój usług przetwarzania i składowania danych w chmurze obliczeniowej i modelu SaaS (oprogramowania jako usługi), spowodował ponowny wzrost zainteresowania zdalnie zarządzanymi i użytkowanymi wspólnie ZSB następnej generacji. Systemy te wybierane są obecnie nie tyle ze względu na oszczędności wydatków na infrastrukturę, lecz w związku z potrzebą współpracy bibliotek w zakresie wspólnych zakupów, metadanych i innych bibliotecznych operacji. W artykule omówiono najważniejsze cechy współczesnych ZSB, które warto uwzględnić przy podejmowaniu decyzji o zmianie lub aktualizacji oprogramowania, konsorcyjne opcje współdzielenia systemów oraz wyzwania związane z wyborem wspólnych rozwiązań. Przedstawiono również przykłady umów dotyczących ZSB, zawartych przez konsorcja bibliotek akademickich ze Stanach Zjednoczonych.

Przy wyborze ZSB następnej generacji należy rozważyć: 1) dostępność usług bazujących na technologii chmury obliczeniowej i wielu równoczesnych klientach, eliminujących potrzebę zakupu i utrzymania serwerów i oprogramowania oraz instalacji klienckich aplikacji, 2) kwestie bezpieczeństwa i ochrony prywatności danych użytkowników i biblioteki na poziomie aplikacji i systemu operacyjnego, 3) lokalizację serwerów i danych – duża część dostawców ZSB to międzynarodowe korporacje, warto więc zadbać, by informacje o kraju, w którym znajduje się sprzęt obsługujący infrastrukturę chmury i przechowywane w niej dane oraz związanych z tym zależnościach i konsekwencjach prawnych były wyszczególnione w zawieranych umowach, 4) konsolidacja wszystkich funkcji związanych z zarządzaniem biblioteką i jej zasobami. Rozwiązanie to może być wygodne, obarczone jest też jednak ryzykiem (nie wszystkie moduły jednego dostawcy mogą najlepiej odpowiadać potrzebom danej biblioteki, a uzależnienie od jednej firmy wiąże się, w przypadku problemów, z utrata funkcjonalności całej infrastruktury i blokadą wewnętrznych procesów biblioteki); 5) mobilne interfejsy zarówno dla użytkowników, jak i pracowników oraz możliwość obsługi wszystkich bibliotecznych operacji z poziomu przeglądarki (bez architektury klient-serwer); 6) integracja opcji społecznościowych i narzędzi 2.0, umożliwiających użytkownikom wymianę informacji o interesujących zasobach i obiektach bez potrzeby opuszczania systemu. W przypadku zakupów konsorcyjnych, liczy się również przejrzystość oferty danego dostawcy (ceny poszczególnych modułów i funkcji, koszty ponoszone przez poszczególnych członków) i jego stabilność finansową, wsparcie dla funkcji globalnych i wspólnych, funkcje zabezpieczania i odzyskiwania danych, skalowalność i wydajność danej platformy oraz możliwość jej integracji z innymi bibliotecznymi aplikacjami, takimi jak narzędzia linkujące, systemy zarządzania zasobami elektronicznymi, warstwy wyszukiwania itp.

Oferowane przez dostawców poziomy niezależności i kooperacji umożliwiają pracę w strefie lokalnej (lub instytucjonalnej), regionalnej (lub w ramach sieci) oraz ogólnokrajowej (lub sektorowej), a ich wybór zależy od tego, czy dana biblioteka chce mieć wyłączny dostęp do określonych funkcji i danych, i czy rozważa obszary wspólnych zainteresowań, gdzie dzieli się informacjami, zbiorami danych i funkcjonalnością z wybranymi lub wszystkimi partnerami. Wybór, implementacja i użytkowanie ZSB na poziomie konsorcjum jest zadaniem znacznie bardziej złożonym niż w przypadku indywidualnie podejmowanych decyzji, może też jednak przynieść znacznie więcej profitów w postaci choćby korzyści finansowych, lepszej wydajności i wyższej jakości obsługi użytkowników. Na wybór wspólnego systemu zdecydowały się w ostatnich latach m.in. konsorcja: Orbis Cascade Alliance zrzeszające 37 bibliotek ze stanów Washington, Orego i Idaho (przejście z systemu Milennium firmy Innovative Interfaces na program Alma firmy Ex Libris), PALNI – zrzeszenie ponad 20 prywatnych bibliotek akademickich stanu Indiana (migracja z systemu Aleph (Ex Libris) na Worldshare Management System OCLC), CLIC – partnerstwo 7 bibliotek z Minnesota (Intota firmy ProQuest), MOBIUS łączące ponad 70 bibliotek z Missouri (aktualizacja do programu Sierra Innovative Interfaces, z warstwą wyszukiwawczą Encore).

Z dokonanej przez autora analizy wynika, że żaden z ZSB (zarówno tych komercyjnych, jak i o otwartym kodzie źródłowym) nie spełnia wszystkich oczekiwań i potrzeb, a biblioteki i konsorcja korzystają z ofert wielu rywalizujących ze sobą producentów, z których żaden nie zajmuje dominującej pozycji na rynku. Wybór dostawcy zależy więc głównie od etapu rozwojowego danej instytucji lub zrzeszenia, bagażu ich doświadczeń i możliwości kooperacji, a nowe spojrzenie na te rozwiązania w szerszym kontekście współpracy daje im nowe szanse i możliwości.