Babin

Korzystanie ze współczesnych mediów przedstawiane jest powszechnie jako jednoznacznie korzystne i stanowiące rodzaj kapitału kulturowego, natomiast nieuczestniczenie w komunikacji online traktowane jest jako zjawisko negatywne, któremu należy przeciwdziałać. W artykule przedstawiono literaturę fachową dotyczącą zjawiska mediatyzacji (tj. sytuacji, w której media stały się integralną częścią wielu aspektów życia, kształtującą świat społeczny i kulturowy) oraz sytuacji udziału i braku partycypacji w świecie komunikacji medialnej. Następnie przedstawiono badanie jakościowe dot. znaczenia mediów i technologii informacyjno-komunikacyjnych w życiu młodych dorosłych – grupy szczególnie chętnie korzystającej z mediów cyfrowych. Skoncentrowano się na sytuacjach łączności z siecią i jej braku, przy czym stanów tych nie potraktowano w sposób wartościujący – autorzy uznali, że niekorzystanie z mediów online jest jedną z możliwych postaw, która musi stać się przedmiotem badania zmediatyzowanych światów, co pozwoli lepiej zrozumieć doświadczenie życia w rzeczywistości, gdzie media są wszechobecne, a co za tym idzie – ich znaczenie przestaje być dostrzegalne.

W badaniu przeprowadzonym w maju 2013 r. wzięło udział 18 studentów 1. i 2. roku (20-24 lata) z Niemiec. W pierwszym etapie badania uczestników poproszono o udokumentowanie praktyk komunikacyjnych i korzystania z mediów online i offline, w tym narzędzi, których używają. Następnie uczestnicy musieli przez tydzień powstrzymać się od korzystania z Internetu (strategia forced disruption), zwracając uwagę na trudności, na które napotykają i strategie zastąpienia dotychczasowych metod komunikacji. W trzecim etapie uczestnicy pisali esej nt. swoich doświadczeń i wniosków. Tylko 12 osób dotrwało do końca badania, z czego część przyznała się do złamania zasady niekorzystania z sieci. Dla badanych najważniejszym powodem używania Internetu były komunikacja i utrzymywanie kontaktów towarzyskich, następnie rozrywka, a na końcu poszukiwanie informacji. Najpopularniejsze urządzenia to laptopy i smartfony. Wśród uczestników było tylko 4 mężczyzn (3 ukończyło badanie), jedna osoba nie miała konta na Facebooku i nikt nie prowadził własnego bloga, 2 uczestników miało aktywne konto na Tweeterze.

Badanie pozwoliło na wskazanie, jakie znaczenie dla jednostek ma nieuczestniczenie w świecie powszechnych mediów internetowych. Brak łączności traktowany był jako sytuacja nienormalna, co pokazuje, jak ważna stała się sieć w organizacji codziennego życia zawodowego i osobistego. Badani zauważyli, że nie zdawali sobie sprawy z tego, jak dużo korzystają z sieci oraz że często wchodzą do niej bez wyraźnego powodu. Bez Internetu mieli poczucie, że są niedoinformowani. Brak wiadomości online starali się zastępować czytaniem gazet, te jednak nie spełniały ich oczekiwań, jako że przedstawiały dużo wiadomości spoza obszaru ich zainteresowań – sytuacja ta uwidoczniła, jak w erze cyfrowej zmienił się sposób konsumowania informacji, sprofilowanych obecnie pod kątem zainteresowań odbiorców. Jednocześnie okazało się, że część aktywności w sieci, jak sprawdzanie prognozy pogody czy rozkładów jazdy, miała dla badanych mniejsze znaczenie, niż sądzili.

Najtrudniejszym doświadczeniem okazało się odłączenie od sieci kontaktów towarzyskich i zawodowych, opisywane w kategoriach straty, a nawet klęski (disaster). Badani doświadczyli rosnącej ciszy, co niektórzy odebrali jako wyzwalające, jednak dla większości oznaczała ona izolację i osamotnienie. Badani zostali wykluczeni z interakcji społecznych i nie mogli uczestniczyć w wydarzeniach, o których nie byli informowani. Okazało się też, że nieobecność badanych w sieci nierzadko nie była zauważana przez ich znajomych i niewiele osób próbowało skontaktować się z uczestnikami w czasie badania. Utrzymywanie kontaktów towarzyskich bez korzystania z Internetu okazało się bardziej kosztowne i czasochłonne. Problem stanowiły też kontakty o charakterze formalnym, np. z dostawcami określonych usług, których organizacja zakładała, że klient ma dostęp do sieci. Badani starali się omijać powyższe problemy, prosząc krewnych i znajomych o wchodzenie do Internetu w ich imieniu. Okazało się też, że znaczenie mediów internetowych jest zapośredniczone przez takie czynniki, jak miejsce, w którym znajduje się użytkownik, czas (np. dzień pracujący lub weekend), odległość (np. komunikacja online okazało się bardzo ważna dla studentki z zagranicy) czy sytuacja społeczna (np. przebywanie wśród bliskich zmniejszało potrzebę korzystania z sieci).

Badanie pokazało, że łączność z Internetem i jej brak to procesy dynamiczne, podlegające ciągłej renegocjacji, zmieniają się w zależności od sytuacji życiowej użytkowników i kontekstu społecznego. Perspektywa dychotomicznego ujmowania sytuacji połączenia i jego braku okazała się niekompletna, oba te stany nie powinny być ujmowane w kategoriach normalności i nienormalności, a raczej jako integralne, choć odmienne części życia w świecie mediów. Zdaniem autorów, by lepiej zrozumieć sposoby zachowania ludzi w świecie kształtowanym przez media, dalsze badania należy w większej mierzekoncentrować właśnie na sytuacji różnych form braku dostępu do nich.