Babin

W artykule omówiono prowadzone w Niemczech prace nad projektem ogólnokrajowego konsorcjum DEAL, zrzeszającego kilkaset niemieckich instytucji akademickich, w tym uniwersytety, politechniki, instytuty badawcze oraz państwowe i regionalne biblioteki. Zadaniem DEAL jest zażegnanie tzw. „kryzysu czasopism” i uzgodnienie warunków ogólnokrajowych umów licencyjnych na całe portfolio naukowych czasopism elektronicznych trzech największych światowych wydawców: Elsevier, Springer Nature i Wiley, kontrolujących ponad połowę niemieckiego rynku publikacji naukowych. Bernhard Mittermaier – przedstawiciel zespołu negocjatorów DEAL, referuje w nim przebieg i dotychczasowe efekty burzliwych pertraktacji dotyczących zmiany dotychczasowych, kwestionowanych przez środowisko naukowe zasad sprzedaży i udostępniania treści publikacji naukowych, a także recepcję działań DEAL wśród wydawców i w społeczności akademickiej. Nowa umowa ma regulować nie tylko dostęp, na transparentnych zasadach finansowych, do elektronicznych czasopism naukowych za tę samą cenę dla wszystkich członków konsorcjum, lecz również obejmować warunek otwartego udostępniania wszystkich artykułów niemieckich autorów afiliowanych przy instytucjach należących do DEAL. Jej zawarcie może znacząco zmienić krajobraz wydawniczy i sytuację bibliotek, sprawa cieszy się więc dużym zainteresowaniem opinii publicznej w kraju i za granicą.

Niemiecki system biblioteczny można sklasyfikować jako zdecentralizowaną organizację finansowaną przez poszczególne kraje związkowe i łączącą biblioteki zróżnicowane pod względem typów zbiorów, odbiorców i funkcji. Różnorodność ta ma swoje korzenie w historii rozwoju Niemiec i ich autonomicznych terytoriów. W kraju tym nie powołano żadnej centralnej instytucji koordynującej działalność bibliotek na poziomie ogólnokrajowym, nie opracowano też narodowego prawa bibliotecznego – federalne ustawy o bibliotekach uchwalono jak dotąd w trzech landach, a kolejne rozważają wprowadzenie zbliżonych aktów prawnych. W poszczególnych rejonach wdraża się projekty zarządzania jakością wzorowane w mniejszym lub większym stopniu na modelu TQM (Total Quality Management), czyli kompleksowego zarządzania jakością, i opracowywane pod kątem potrzeb określonych typów bibliotek, w programach tych nie bierze się jednak pod uwagę standardów branżowych i ekonomicznych, co utrudnia porównywanie tych placówek z jednostkami spoza sektora bibliotecznego i w skali kraju. Badaniem możliwości zastosowań instrumentów zarządzania ekonomicznego w bibliotekach zajmuje się od 2008 r. Instytut Zarządzania Jakością i Rozwoju Organizacyjnego w Bibliotekach (IQO) działający przy Szkole Wyższej Mediów w Stuttgarcie. W artykule omówiono realizowany przez tę jednostkę projekt badawczy pn. „Doskonała biblioteka”, mający wspierać placówki biblioteczne chcące wdrażać kompleksowy system zarządzania jakością, oraz scharakteryzowano jego założenia konceptualne. Przybliżono również doświadczenia i wnioski płynące z implementacji tego modelu.

Po upadku ZSRR, ujawnił się problem tzw. zbiorów przemieszczonych, czyli takich, które zmieniły lokalizację na skutek działań wojennych – książek zdobycznych i utraconych; podjęto wówczas również pierwsze próby podjęcia międzynarodowej współpracy w zakresie dokumentacji poniesionych strat. Już w 1992 r., z inicjatywy dyrektorki Wszechrosyjskiej Państwowej Biblioteki Piśmiennictwa Zagranicznego (Vserossijskaâ Gosudarstvennaâ Biblioteka Innostrannoj Literatury – VGBIL), E. Ju. Genievoj, zorganizowano okrągły stół „Restytucja zbiorów bibliotecznych i współpraca europejska”, z udziałem przedstawicieli głównych bibliotek niemieckich i rosyjskich.

Według danych statystycznych z 2013 r. 20,5% ludności Niemiec (16, 3 mln osób) stanowią imigranci, przy czym aż 9,7 mln uzyskało obywatelstwo niemieckie. Większość z nich to Europejczycy (69,4%), ale też prawie 13% stanowią Turcy. Parę lat temu kanclerz A. Merkel ogłosiła, że koncepcja wielokulturowego społeczeństwa nie sprawdziła się – imigranci na ogół słabo znają język niemiecki, często są bezrobotni i nie doceniają wartości innych kultur poza własną. W 2007 r. rząd Niemiec ogłosił plan integracji społecznej (Nationalen Integrationsplan). W artykule zdefiniowano podstawowe pojęcia związane z obsługą biblioteczną mniejszości etnicznych, założenia polityki niemieckiej w tym zakresie oraz zadania jakie władze stawiają przed bibliotekami publicznymi.

Korzystanie ze współczesnych mediów przedstawiane jest powszechnie jako jednoznacznie korzystne i stanowiące rodzaj kapitału kulturowego, natomiast nieuczestniczenie w komunikacji online traktowane jest jako zjawisko negatywne, któremu należy przeciwdziałać. W artykule przedstawiono literaturę fachową dotyczącą zjawiska mediatyzacji (tj. sytuacji, w której media stały się integralną częścią wielu aspektów życia, kształtującą świat społeczny i kulturowy) oraz sytuacji udziału i braku partycypacji w świecie komunikacji medialnej. Następnie przedstawiono badanie jakościowe dot. znaczenia mediów i technologii informacyjno-komunikacyjnych w życiu młodych dorosłych – grupy szczególnie chętnie korzystającej z mediów cyfrowych. Skoncentrowano się na sytuacjach łączności z siecią i jej braku, przy czym stanów tych nie potraktowano w sposób wartościujący – autorzy uznali, że niekorzystanie z mediów online jest jedną z możliwych postaw, która musi stać się przedmiotem badania zmediatyzowanych światów, co pozwoli lepiej zrozumieć doświadczenie życia w rzeczywistości, gdzie media są wszechobecne, a co za tym idzie – ich znaczenie przestaje być dostrzegalne.

Debata o potrzebie umiędzynarodowienia niemieckich standardów bibliotecznych ma w Niemczech długą tradycję a jej ożywienie przypadło na początek nowego milenium, kiedy uznano, że używane dotąd zasady katalogowania i formaty bibliograficzne nie odpowiadają bieżącym potrzebom pracy w globalnym środowisku sieciowym (zob. BABIN 2003/4/181). W grudniu 2001 r. niemiecki Komitet Standardów Bibliotecznych (KSB) – organizacja zrzeszająca regionalne sieci biblioteczne i duże biblioteki akademickie, w tym przedstawicieli bibliotek z Austrii i Szwajcarii, przyjął uchwałę popierającą przejście z niemieckich standardów na międzynarodowe przepisy (AACR i MARC), a dwa lata później zrezygnowano z rozwijania RAK (Regeln für alfabetische Katalogisierung) – standardu stosowanego przy katalogowaniu alfabetycznym. Jesienią 2011 r. KSB zarekomendował instytucjom członkowskim przygotowanie się do przyjęcia nowych zasad katalogowania: Resource Description and Access (RDA) w celu ułatwienia wymiany, łączenia i ponownego wykorzystywania danych na poziomie międzynarodowym, a w maju 2012 r. podjęto decyzję o rozpoczęciu procesu implementacji RDA.

Misją Technische Informationsbibliothek und Universitätsbibliothek (TIB) – Niemieckiej Narodowej Biblioteki Nauki i Technologii, realizowaną od ponad 50 lat, jest dostarczanie specjalistycznych informacji z zakresu technologii i nauk ścisłych dla sektora publicznego i prywatnego. Do 2008 r. TIB mogła dostarczać materiały ze swoich zbiorów użytkownikom w dowolnym formacie, bez konieczności zawierania umów z autorami czy wydawcami. Jednak w 2008 r. wprowadzono zmiany przepisów prawa autorskiego, które ograniczyły możliwość dostarczania materiałów w wersji elektronicznej; świadczenie takiej sługi wymaga uiszczenia opłaty dla organizacji zajmujących się ochroną praw do reprodukcji (VG Wort dla tekstów i VG Bild-Kunst dla obrazów i dzieł sztuki). Zmiana przepisów jest jednym z czynników odpowiadających za spadek liczby zamówień, realizowanych poprzez usługę dostarczania dokumentów lub w systemie pay-per-view, w latach 2006-2012 (innym powodem może być coraz powszechniejszy dostęp do wielu materiałów online).

Podobnie jak inne biblioteki w kraju i na świecie, Niemiecka Biblioteka Narodowa (Deutsche Nationalbibliothek – DNB) musiała zmierzyć się w ostatnich latach z wyzwaniami związanymi z szybkim rozwojem technologii w środowisku informacyjnym i wymuszanymi przez ten proces zmianami. Wiązały się one m.in. z koniecznością przemyślenia sposobów realizacji misji tej instytucji, w tym zadań związanych z gromadzeniem, zwłaszcza po rozszerzeniu w 2006 r. mandatu DNB o publikacje elektroniczne wszystkich typów i o obowiązek ich rejestracji, archiwizacji i długotrwałego udostępniania obecnym i przyszłym pokoleniom. Adaptacja do nowych wymogów i społecznych oczekiwań w bibliotece chcącej zachować status innowacyjnej instytucji, wymagała starannego planowania i wytyczania działań oraz stałego monitorowania ich przebiegu, na podstawie jasno opracowanej strategii i usystematyzowanego podejścia. Oznaczała również konieczność rewizji stosowanych procedur i pełnionych funkcji i, w określonych przypadkach, ich zaprzestania lub ustalenia na nowo. W artykule przedstawiono proces rozwoju nowych zasad funkcjonowania od strony organizacyjnej oraz przykłady i efekty ich implementacji, koncentrując się na sferach aktywności mających duże znaczenie dla przyszłości DNB.

Autorki przedstawiają w formie subiektywnego felietonu swoje wrażenia z konferencji Complicity-Berliner Gazette 2013. Gazeta Berlińska (Berliner Gazette) – magazyn internetowy poświęcony dziennikarstwu, sztuce i nauce, organizuje od lat sympozja i seminaria dotyczące kultury mediów. Każdego roku wybiera też temat priorytetowy. Konferencja Complicity z 7-9 listopada 2013 zapoczątkowała przewodni temat dla 2014 roku. Zorganizowano ją w berlińskim Supermarktcie – centrum warsztatowo-konferencyjnym powstałym w budynku dawnego supermarketu. Na wydarzenie to przybyło z różnych miast Niemiec i Europy około 50 artystów, dziennikarzy, hakerów, kulturoznawców, socjologów, prawników i bibliotekarzy.

W artykule omówiono założenia i wyniki kampanii promocyjnej pn. Treffpunkt Bibliothek” (Biblioteka: miejsce spotkań), prowadzonej od 6 lat przez Niemieckie Stowarzyszenie Bibliotek (NSB) i mającej na celu podnoszeni świadomości społecznej na temat roli bibliotek w społeczeństwie informacyjnym, i zwrócenie uwagi polityków i urzędników na wszystkich szczeblach decyzyjnych na problemy tych instytucji oraz potrzeby społeczności, którym służą.