Babin

Od połowy lat 90. ubiegłego wieku zaczęto realizować projekty mające na celu archiwizację szybko rozwijającej się sieci www, a obecnie członkami organizacji International Internet Preservation Consortium (IIPC) jest już 48 krajów, między nimi występują jednak duże różnice w podejściu do regulacji dostępu do archiwizowanych treści internetowych. W artykule dokonano przeglądu bieżących zasad udostępniania materiałów w sieciowych archiwach partnerów IIPC oraz, na podstawie danych z badania sondażowego użytkowników brytyjskiego UK Web Archive, przeanalizowano przyczyny ograniczonego wykorzystywania tego typu zasobów w środowisku naukowym.

Duże, ogólnokrajowe archiwa internetowe, zwłaszcza te gromadzące materiały na mocy przepisów o egzemplarzu obowiązkowym lub wyjątków od prawa autorskiego, oferują ograniczony dostęp do swoich zbiorów, wymagając często od użytkowników fizycznej obecności w wyznaczonym pomieszczeniu na terenie archiwizującej instytucji, a niektóre, ze względu na ograniczenia prawa autorskiego, są całkowicie niedostępne dla badaczy i mogą z nich korzystać wyłącznie pracownicy w celach kuratorskich czy konserwacyjnych. Nie jest to rozwiązanie popularne wśród odbiorców, gdyż ze względu na otwarty charakter sieci www, oczekują oni pełnej dostępności do archiwizowanych zasobów internetowych przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu, i trudno im zrozumieć nakładane ograniczenia, tym bardziej że duża część z trafiających do archiwów stron była lub jest nadal dostępna publicznie. Ten brak zrozumienia przekłada się na niski stopień wykorzystania tych źródeł, czego dobrym przykładem jest duńskie narodowe archiwum sieciowe, zawierające ponad 280 TB danych gromadzonych od 2005 r. – warunki korzystania z niego online są tak restrykcyjne że jak dotąd (do czasu powstania artykułu) zdecydowało się na to mniej niż 30 naukowców.

Twórcy archiwów, mając do wyboru kompletność i dostępność zasobu, decydują się najczęściej na realizację pierwszego celu, a w praktyce archiwizacyjnej, w odniesieniu do sposobów gromadzenia i prezentacji treści i projektowania interfejsów użytkowników, dominuje statyczne, „dokumentocentryczne” podejście, a standardową metodą lokalizacji stron jest wyszukiwanie przez URL. W tekście zaprezentowano funkcje wyszukiwania i przeglądania 29 archiwów partnerów IIPC, a następnie skupiono się na inicjatywach rozwoju alternatywnych metod dostępu, prezentując podejście przyjęte w UK Internet Archive (narzędzia wizualizacji (n-gram), wyszukiwanie pełnotekstowe na poziomie pojedynczej strony, usługa Memento sprawdzająca w którym ze światowych archiwów przechowuje się kopie danego zasobu) oraz statystyki jego odwiedzin w 2012 i 2013 r. Omówiono również oczekiwania użytkowników wobec tego archiwum i oceny zebrane w trakcie przeprowadzonego w 2013 r. sondażu, porównując je z wynikami badań nt. kluczowych aspektów procesów korzystania z cyfrowych źródeł w celach badawczych. Na tej podstawie sformułowano listę wymagań wobec archiwów sieci, a następnie przedyskutowano, dlaczego obecne internetowe repozytoria nie spełniają ewoluujących oczekiwań naukowców, jakie mogą być wyjścia z tej sytuacji i jak można usprawnić komunikację naukową z perspektywy narodowej biblioteki naukowej i dostawcy usług archiwizacji sieci.