Babin

Naukowcy prowadzący badania z zakresu potrzeb informacyjnych oraz wyszukiwania i wykorzystania informacji (ang. information needs, seeking and use – INSU) – jednej z subdyscyplin bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (ang. LIS), zwracają od lat uwagę na konieczność ugruntowania konceptualnych i teoretycznych podstaw tej dziedziny, tym niemniej, w piśmiennictwie bibliologicznym i informatologicznym znaleźć można niewiele modeli badania i objaśniania znaczeń kluczowych konceptów służących do opisu badanych na gruncie teorii LIS zjawisk, a dotychczas przeprowadzone prace badawcze poświęcone aparatowi pojęciowemu INSU wskazują na niejednoznaczny charakter używanej terminologii i konieczność jej uściślenia. W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, omówiono krytycznie różne metodologie stosowane w badaniach nad pojęciami w LIS. Przedstawiono również innowacyjne podejścia do odkrywania znaczeń, bazujące na analizie konceptualnej i zapożyczone z badań nad teorią i praktyką pielęgniarstwa, przeprowadzając przy użyciu wskazanych technik i zasad skróconą analizę pojęcia usage (użytkowanie, wykorzystanie) w LIS i INSU.

Wśród omawianych modeli teoretycznych znalazły się zarówno te koncentrujące się na ustalaniu definicji pojęć, jak i badaniu ich znaczeń. Te ostatnie, takie jak analiza dyskursu, mają wg autorki jasne metodologiczne i teoretyczne założenia, ich wadą jest natomiast brak odpowiednio identyfikowalnych metod stosowania. Proponowane alternatywy, w tym podejście zaprezentowane w pracy L.O. Walker i K.C. Avant: Strategies for theory construction in nursing oraz ewolucyjna metoda analizy konceptualnej (EAK) Beth L. Rodgers (Concept Analysis: an evolutionary view, 2010), różnią się nieznacznie między sobą w odniesieniu do ujęcia teoretycznego i procedury, dzielą jednak wspólny cel, którym jest wyjaśnienie pojęć i stworzenie podstaw dla badań empirycznych. W tekście przybliżono ich założenia, zastosowania i ograniczenia oraz zastrzeżenia zgłaszane wobec analizy konceptualnej, a następnie zilustrowano możliwość jej wykorzystania w LIS i INSU, analizując zgodnie z 6-punktową procedurą EAK sposoby wykorzystania pojęcia usage w piśmiennictwie z tych dyscyplin.

Materiał do badania zebrano przeszukując przy użyciu tego terminu pola tytułów baz Library and Information Science Abstracts (LISA) i Library and Information Science Source, przy czym obszar poszukiwań zawężono do anglojęzycznych artykułów naukowych wydanych w latach 2009-2011, otrzymując 38 rekordów. Każdą publikację oceniono pod kątem zgodności z przedmiotem badania, kwalifikując do próby badawczej 27 artykułów i kodując każdy z nich wg sposobu opisu analizowanego pojęcia. Ustalono, że odnosi się ono do jednego (lub jednocześnie kilku ) z poniższych aspektów: 1) zbioru powiązanych z informacją działań i zachowań użytkownika bądź określonej grupy użytkowników, 2) zbioru zachowań łączonych z określonym typem lub kolekcją zasobów, w tym – źródeł elektronicznych (np. usage data (dane o wykorzystaniu, dane dotyczące użytkowania) to wspólne pojęcie obejmujące zarówno logowanie się do baz danych, prowadzenie wyszukiwań lub pobieranie artykułów) oraz 3) danych o oddzielnych i policzalnych działaniach dotyczących zasobów informacyjnych (wykorzystanie jako zdarzenie statystyczne). Pojęcie usage stosowane jest też często w powiązaniu z tematyka ewaluacji zasobów i w tym wypadku zliczanie akcji podejmowanych przez użytkowników (np. rejestrowanie się bazie) ma często służyć do określania jakości danego źródła; przy czym – co zastanawiające, analizuje się przypadki użycia w oderwaniu od wykonujących dane działania osób. Taka konceptualna nieprecyzyjność byłaby wyzwaniem i barierą dla rozwoju każdej dyscypliny, zwłaszcza jeśli, fundamentalne dla niej kwestie zmieniają się tak szybko, jak w przypadku LIS. Cele i założenia EAK mogłyby więc zdaniem autorki stanowić dla środowiska LIS i INSU przydatne narzędzie do poprawy wspólnego zrozumienia znaczenia i wagi pojęć stanowiących podstawę teoretyczną tej dziedziny w tym zwłaszcza tych terminów (np. dostęp, zasób czy dobór), którym jak dotąd nie poświęcono w piśmiennictwie zbyt dużej uwagi.