Babin

Autor omawia w artykule różne poglądy wyrażane w narodowym dyskursie na temat demokratyzacji kultury w Brazylii oraz własne przemyślenia w tej kwestii, koncentrując się na analizie roli książki w formacie kieszonkowym (KK) w upowszechnieniu czytelnictwa i zmniejszeniu podziałów społecznych w tym kraju. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na związek między poziomem uczestnictwa obywateli w kulturze a ich zarobkami i środowiskiem społecznym – z książek i kultury głównie korzystają klasy średnie i wyższe. Próbą rozwiązania tego problemu w Brazylii była popularyzacja KK.

Czy jednak rzeczywiście, dzięki szerokiej dostępności (rozbudowana sieć punktów sprzedaży), dogodnemu formatowi i niskiej cenie KK mogą istotnie przyczynić się do rozwoju w Brazylii czytelnictwa wśród najuboższych? W celu przybliżenia tej problematyki w artykule omówiono m.in. : 1) historię wydawnictw KK w Brazylii. Już w XIX pojawiła się Livraria Quaresma, seria książek adresowanych „do ludu” publikowanych przez Pedro da Silva Quaresma. Od tego czasu, nie licząc kilku przerw, książki w formacie kieszonkowym (na ogół kryminały i romanse) były w mniejszym lub większym zakresie dostępne w sprzedaży. Dopiero pod koniec XX w. zaczęto wydawać również ambitniejsze piśmiennictwo – klasykę, literaturę popularno-naukową, leksykony itp. oraz rozszerzono sieć dystrybucji i znacznie zwiększono nakłady; 2) dane statystyczne i wyniki badań socjologicznych dotyczące u kultury i oświaty zawarte w raportach z lat 2001-2011. Wykazywały one, że choć tym okresie analfabetyzm całkowity i funkcjonalny, mimo obowiązkowego szkolnictwa, spadł z 39% do 27% nadal jednak obejmuje około jedną czwartą populacji. Ostatnie badania wskazują, że Brazylijczyk czyta średnio nie więcej niż 3 książki rocznie, a w ciągu ostatniego kwartału nie przeczytał żadnej z powodu braku czasu, zainteresowania lub braku cierpliwości. Fatalna jest też infrastruktura kultury – tylko 8,7% miast ma co najmniej 1 kino, 21,20% – teatr, 34% – księgarnię, a 21,90% – muzeum; 3) kierunki działania państwa. Postawiono nie na dotowanie instytucji kultury, a na zachęcanie użytkowników do korzystania z ich oferty (ulgi dla uczniów, studentów, emerytów, specjalne dodatki finansowe (16 euro) dla najniżej zarabiających, akcje promocyjne, niższe podatki dla edytorów taniej KK).

Zdaniem autora, ograniczenie się do inwestowania w kulturę nie przyniesie oczekiwanych efektów, konieczne są też bowiem działania pośrednie nastawione na zmianę nawyków i sposobu myślenia ludzi dotąd nie zainteresowanych czytaniem i ofertą kulturalną. Firma wydawnicza Capnhia das Letras, wzorując się na praktykach ze Stanów Zjednoczonych, zaczęła tworzyć coraz liczniejsze kluby, zapraszając czytelników na dyskusje z autorami książek, co jednak, jak się okazało, w niewielkim stopniu sprzyja rozszerzeniu kręgu czytających. Bardzo udana okazała się akcja rozbudzenia zainteresowania książką przeprowadzona wśród więźniarek – kobiety przeczytały 12 książek rocznie, dyskutowały, spotkały się z jedną z autorek i zaczęły interesować się klasyką powieści. We wnioskach stwierdza się, że symboliczne bariery mentalne (zwyczaje, zainteresowania, wpływ otoczenia, sposoby spędzania wolnego czasu itp.) dzielące ludzi z różnych środowisk są tak istotne i wielorakie, że dostępność KK i działania instytucji kulturalnych nie są w stanie ich zlikwidować. Demokratyzację kultury należy więc zacząć od identyfikacji barier, a następnie ustalenia i podjęcia szeregu uzupełniających się działań i decyzji państwa, naukowców, pracowników instytucji kulturalno-oświatowych, nauczycieli itp.