Babin

Badanie etnograficzne (BE) to jakościowa metoda badawcza wypracowana na gruncie antropologii i socjologii, wykorzystywana też przez inne dziedziny nauki. W artykule omówiono różne szkoły etnografii oraz leżące u ich podstaw pojęcia i teorie, a także historyczne przykłady wykorzystania metod etnograficznych i ich zastosowanie w środowisku bibliotek i systemów informacyjnych. BE pozwala na zgromadzenie informacji na temat wierzeń, przekonań, sposobów komunikowania się, zachowań, sieci społecznych i in. w badanej społeczności; umożliwia odkrycie codziennych praktyk i czynników je warunkujących. Efektem końcowym BE jest zapis wszystkich spostrzeżeń, rozmów i odkryć zgromadzonych przez przebywającego w terenie badacza.

 Bibliotekarze od końca XIX w. zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, że aby dobrze realizować swoje zadania, muszą znać potrzeby społeczności, którym służą. Dlatego gromadzą i analizują dane na ich temat (ang. community analysis), co pozwala im na ocenę i planowanie działań swoich placówek. Zauważono, że choć przy tego typu badaniach wykorzystuje się różnorodne metody gromadzenia danych, duże znaczenie dla jakości ich wyników może mieć właśnie BE. Pozwala ono na umiejscowienie bibliotek w szerszym kontekście społecznym, wyjaśnienie i zrozumienie zachodzących zjawisk. Zastosowanie BE jest też uzasadnione popularnością Internetu jako źródła informacji oraz rosnącą różnorodnością użytkowników, co utrudnia sprofilowanie usług.

Przedstawiono przykłady wykorzystania BE w bibliotekach różnego typu: a) w placówce publicznej – wśród dziewczynek w wieku przedszkolnym. Ze względu na wiek badanych, wykorzystanie wywiadów czy kwestionariuszy było niemożliwe, posłużono się więc rejestrowaniem spontanicznych rozmów, obserwacją uczestniczącą i zapiskami obserwatorów, b) w bibliotekach wybranych uczelni wyższych w Stanach Zjednoczonych – więcej miejsca poświęcono projektowi Uniwersytetu Rochester, gdzie w celu poznania zwyczajów i potrzeb studentów studiów pierwszego stopnia, zastosowano obserwację, wywiady z personelem i studentami, robiono zdjęcia, analizowano wykorzystanie przestrzeni, c) w bibliotece wiejskiej w Ugandzie. BE wykorzystywano też do usprawniania działania systemów informacyjnych – prowadzano je np. w firmie produkującej oprogramowanie i wśród kontrolerów lotów.

Autorka zaleca, by w środowisku bibliotecznym łączyć powszechnie dotąd wykorzystywane ilościowych metody badawcze (sondaże, narzędzia typu LibQual, (zob. BABIN 2009/1/9) z jakościowymi. Spośród tych drugich szczególnie wartościowa może być obserwacja, która pozwala ujawnić, gdzie użytkownicy spędzają najwięcej czasu, co robią w przypadku problemów, jak często zmieniają miejsca i dlaczego etc. Zaznaczono, że w przeszłości BE bywały w bibliotekach wykorzystywane niewłaściwie, dlatego decydując się na nie należy przeanalizować ich użyteczność w danym kontekście oraz wziąć pod uwagę ich założenia teoretyczne.