Babin

W wyniku rozwoju technologii sieciowych i kryzysu czasopism, czyli radykalnego wzrostu cen periodyków naukowych, inicjatywy otwartego dostępu (OA) przekształciły się w ciągu ostatnich dwóch dekad w globalny ruch, coraz więcej inicjatyw tego typu powstaje także w Chorwacji, by zapewnić lepszą widoczność wyników badań naukowych, zarówno prowadzonych lokalnie, jak i w skali globalnej.

W art. skoncentrowano się na jednym z modeli otwartej publikacji – tzw. zielonej drodze do OA , a konkretniej jednej z jej odmian: autoarchiwizacji w ramach instytucjonalnych repozytoriów (IR) oraz stanu jej rozwoju w tym kraju, prezentując wyniki i wnioski z badania sondażowego poświęconego przyszłości chorwackich archiwów tego typu. Chorwaci mają do dyspozycji ponad 200 tytułów czasopism naukowych udostępnianych w modelu OA, IR są tam jednak znacznie mniej rozpowszechnione – wg rejestru otwartych repozytoriów (ROAR i DOAR), działa tam obecnie 5 takich serwisów, w tym tylko 1 spełnia całkowicie wszystkie kryteria otwartych IR. Zawierający 16 pytań sondaż online, mający określić poziom świadomości chorwackich bibliotekarzy nt. IR, ich stosunek do tworzenia przez instytucje naukowe takich archiwów oraz preferencje dotyczące m.in. technologicznych aspektów rozwoju inicjatyw OA wysłano przez e-mail do 89 chorwackich bibliotek naukowych i akademickich w instytucjach nieprowadzących IR. Otrzymano 65 (63%) odpowiedzi. Wynika z nich, że wszyscy respondenci zdają sobie sprawę ze znaczenia otwartych IR i potrzeby udostępnienia takich usług we własnej instytucji, jednak jedynie niecała połowa reprezentowanych przez nich placówek ma plany ich stworzenia. Za najwłaściwszą technologię przy tworzeniu IR uznano oprogramowanie o otwartym kodzie źródłowym, zdaniem badanych archiwa te muszą być też zgodne z protokołem OAI -PMH ; preferowany format deponowanych dokumentów to PDF (94,6% odpowiedzi). Większość (83,9%) respondentów uważa, że autoarchiwizacja w IR powinna być obowiązkowa dla wszystkich pracowników naukowych danej instytucji i że deponowaniem publikacji powinni się zajmować autorzy – sami bądź przy pomocy bibliotekarzy (53,6%); wskazywano też na potrzebę uzyskiwania zgody właściciela praw autorskich na archiwizację. Za największe bariery dla rozwoju repozytoriów OA uznano brak administracyjnego wsparcia oraz brak świadomości naukowców nt. zalet tego modelu publikacji. W podsumowaniu art. przedstawiono kroki, jakie można podjąć na poziomie krajowym w celu promocji rozwoju inicjatyw OA i IR.