Babin

Selekcja zbiorów bibliotecznych, czyli celowe usuwanie uznanych za zbędne pozycji z zasobów bibliotek jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych aspektów misji tych placówek związanej z zarządzaniem zbiorami. Jest to proces konieczny a jednocześnie złożony, bibliotekarze decydują bowiem o tym, które z opublikowanych materiałów można traktować za wartościowe pod względem historycznym i kulturowym i warte zachowania. Wycofane książki, niezależnie od powodów ich usunięcia (fizyczne zniszczenie poszczególnych egzemplarzy, dezaktualizacja zawartych informacji, mała popularność, niedopasowanie do profilu kolekcji itp.), tworzą uniwersum odrzuconych tekstów bytujących poza instytucjonalnymi strukturami bibliotek – tekstowych ousiderów, tekstualnych „innych”. Ich analiza pozwala m.in. na zrozumienie tego, jak społeczeństwa wykorzystują swoje teksty i wg jakich normatywnych zasad je organizują. Takie podejście wykorzystują powstające na świecie projekty alternatywnych bibliotek, mające na celu odzyskiwanie i przywracanie do publicznego życia publikacji, których pozbyto się z magazynów bibliotek i tych funkcjonujących poza oficjalnym obiegiem, a inicjatywy tego typu zyskały popularność m.in w Stanach Zjednoczonych.

W artykule autorzy opisują dwie amerykańskie alternatywne biblioteki: Reanimation Library (Brooklyn, Nowy Jork) i Public Library of American Public Library Deaccession (projekt artystyczny Julii West i Myaan Pearl). Analizując ich misje oraz idee inspirujące autorów projektów zmierzających do tworzenia alternatywnych przestrzeni dyskursywnych dla poszczególnych tekstów i nadawania książkom odrzuconym nowej wartości, odwołują się do pracy „Archeologia wiedzy” Michaela Foucaulta i jego koncepcji „wypowiedzi” i „formacji dyskursywnych” (pozostających ze sobą w określonych relacjach dyskursów funkcjonujących w danym społeczeństwie, w danej epoce, składających się na właściwy jej poziom (głownie pozanaukowej) wiedzy i mających wpływ na kształt kultury), porównując je do sposobu organizacji książek na półkach bibliotecznych.

Reanimation Library (Biblioteka Reanimacji) oferuje zbiór „przestarzałych, wycofanych i ogólnie zapomnianych książek niebeletrystycznych”, znalezionych na pchlich targach, wyprzedażach, w śmietnikach, pudłach na ulicach itp. (głównie materiały zbierane ze względu na ich wizualną zawartość: ilustracje, ryciny, zdjęcia itp.) oraz fizyczną i konceptualną przestrzeń mającą umożliwić im stanie się ponownie rzeczami, z którymi można mieć do czynienia i którymi można manipulować. Jej zadaniem jest „reanimacja” i organizacja takich materiałów w zupełnie nowy sposób, w nowej formacji dyskursywnej, oraz zachęcanie do ich kreatywnego wykorzystywania w celach artystycznych i naukowych.

Misją Public Library of American Public Library Deaccession (Publicznej Biblioteki Deakcesji Amerykańskich Bibliotek Publicznych) było stworzenie cyfrowego i fizycznego archiwum książek wycofanych z publicznych bibliotek najbardziej „oczytanych” amerykańskich miast oraz prowokowanie refleksji nt. polityki selekcji, kształtowania zbiorów i kultury archiwalnej oraz procesów uznawania czegoś za zbędne lub wartościowe. Rok po powstaniu, katalog biblioteki zwierał ponad 5 tys. usuniętych ze zbiorów książek z 25 stanów (dane z 2006 r: 4,824 wycofanych tytułów, 3886 autorów, wśród nich m.in. prezydenci Jimmy Carter i George W. Bush). Pozycje te wykorzystano w instalacji udostępnionej w 2007 r., która funkcjonuje jako „użyteczna i produktywna czytelnia odrzuconych materiałów” oraz „rzeźbiarska eksploracja przestarzałych, nieścisłych, niepopularnych i w efekcie odrzuconych informacji”. W ramach projektu stworzono również przeszukiwalną bazę wycofanych tekstów w LibraryThing  (zob. BABIN 2008/1/35, BABIN 2008/2/136).

Wg autorów, opisywane projekty są miejscami oporu wobec tradycyjnych pojęć wartości i wykorzystują biblioteczne konwencje jako mechanizmy buntu, sprzeciwu oraz gry, bawiąc się koncepcjami biblioteki jako instytucjonalnego autorytetu i wzorca wiedzy. Tytułując się bibliotekami i celowo korzystając z bibliotecznej terminologii, podkopują one i jednocześnie umacniają idee bibliotekarstwa i bibliotek. Pozwalają też na pozostawanie, zgodnie z foucaultowskim zaleceniem, otwartym na możliwość myślenia „inaczej niż się myśli” i „postrzegania inaczej niż się widzi”.