Babin

Międzynarodowe organizacje rządowe i pozarządowe typu UNESCO czy IFLA inwestują od lat środki w biblioteki publiczne (BP) w krajach rozwijających, zakładając, zgodnie z oświeceniową tradycją, że placówki te będą przyczyniać się do demokratyzacji życia społecznego i rozwoju tych państw. Liczba badań naukowych analizujących relacje między BP a procesami demokratyzacji jest jednak bardzo ograniczona. W artykule dokonano przeglądu piśmiennictwa poświęconego ogólnokrajowym systemom bibliotecznym, w dużej mierze krytycznego wobec powszechnie uznawanych przekonań o istnieniu nieodmiennie pozytywnych konotacji między tworzeniem BP a demokracją. Wykorzystując wnioski z tego przeglądu oraz socjologiczne teorie kapitału społecznego (Bourdieu i in.), zaproponowano następnie ramy teoretyczne, mające ułatwić systematyczne badanie wpływu BP na wspomniane mechanizmy społeczne; przeprowadzono też, z użyciem metod porównawczej socjologii historycznej i metod etnograficznych, analizę rozwoju BP w powiązaniu ze zmianami w systemach władzy na przykładzie Namibii, Nepalu i Malawi oraz obecny stan usług bibliotecznych w tych krajach.

Sprawdzano, czy: 1) kraje rozwijające się w sposób bardziej demokratyczny inwestują więcej w BP, czy instytucje te rozwijają się lepiej w okresach liberalizacji rządów i czy powstawanie systemów bibliotecznych w tych regionach jest efektem celowego, demokratycznego politycznego procesu; 2) czy BP generują tam i dystrybuują, wśród grup nieuprzywilejowanych, wartościowy kapitał kulturowy, społeczny i ekonomiczny. Okazało się, że we wszystkich badanych przypadkach, systemy biblioteczne zakładano głównie w okresach rządów demokratycznych, jednak niekoniecznie tworzone były one bezpośrednio przez demokratycznie wybrane władze (i niekoniecznie najlepszy okres rozwoju BP przypadał na ich rządy), a pojawiały się raczej dzięki temu, że lokalni przywódcy byli w miarę otwarci na wpływy międzynarodowych organizacji pozarządowych i własnych środowisk emigracyjnych. Dowody na wkład BP w demokratyzację życia społecznego znaleziono jedynie w Nepalu i w ograniczonym stopniu w Namibii – krajach, w których nie powstały wpływowe i mające historyczne ugruntowanie elity. W podsumowaniu omówiono możliwe implikacje uzyskanych wyników dla badań bibliotekoznawczych, proponując jako punkt wyjścia do dalszych analiz tego typu także inne, poza teorią kapitału społecznego, koncepcje teoretyczne.