Babin

Dostęp do treści naukowych i edukacyjnych ma fundamentalne znaczenie dla gospodarczego, społecznego i kulturowego rozwoju poszczególnych państw, stąd też ruch Open Access (OA) proponuje model publikowania literatury naukowej i akademickiej polegający na otwartym i bezpłatnym rozpowszechnianiu publikacji w Internecie, a postulat ten dotyczy zwłaszcza wyników badań finansowanych z pieniędzy podatników. Pełne wykorzystanie potencjału tej formy dystrybucji wiedzy wymaga udziału wszystkich środowisk związanych z organizacją procesów badawczych, w tym zaangażowania lokalnych i centralnych władz i społeczności akademickiej, a wybór najlepszego sposobu publikowania w OA jest nadal przedmiotem ożywionych debat. W artykule omówiono ewolucję, obecny stan oraz trendy i perspektywy rozwoju inicjatyw OA w Argentynie, zarówno w kontekście globalnym, jak i regionalnym (Ameryka Łacińska), analizując wsparcie, jakie otrzymują projekty tego typu ze źródeł rządowych, współpracę z międzynarodowymi projektami i podejście argentyńskich autorów do OA i samodzielnej archiwizacji.

Dwie podstawowe metody wdrażania OA to tzw. zielone (otwarte repozytoria) i złote (otwarte czasopisma) drogi do otwartego dostępu. Część badaczy (m.in. prof. Stevan Harnad) sugeruje, że zapewnienie mandatu zielonej drodze jest jedynym sposobem osiągnięcia 100% OA, inni sugerują, że te dwa podejścia powinny się uzupełniać, jednak na razie trudno przewidzieć, które z nich okaże się w najbliższej przyszłości dominujące. Z prowadzonych na skalę międzynarodową badań wynika, że odsetek artykułów w wolnym dostępie jest nadal niski – jedynie 23% artykułów z czasopism indeksowanych w bazie Web of Science jest bezpłatnie dostępna online, z czego 21% w ramach zielonej drogi, a 2,4% – złotej.

W Argentynie, liczba publikacji udostępnionych w obu tych formach w ostatnich 5 latach znacząco wzrosła. W odniesieniu do złotego modelu – 92 argentyńskie czasopisma są udostępniane w SciELO (Scientific Electronic Library Online) – wzrost o 114%, 42 tytuły – w systemie RedALyC (Red de Revistas Científicas de América Latina y el Caribe, España y Portugal), a 125 – w DOAJ (wzrost o 67%). Między 2007 a 2012 rokiem wzrosła także wg ROAR liczba repozytoriów dla publikacji udostępnianych w ramach zielonej drogi – z 2 do 24. W katalogu OpenDoar argentyńskie bazy stanowią 11% otwartych repozytoriów z regionu, a w „Ranking web de repositorios del mundo” Argentyna to drugi po Brazylii najlepiej reprezentowany kraj Ameryki Łacińskiej.

Aktywną rolę w rozwoju ruchu OA w Argentynie odgrywa Ministerstwo Nauki i Technologii (MINCyT), które stworzyło Narodowy System Cyfrowych Repozytoriów i lobbowało na rzecz wprowadzenia rządowych regulacji promujących tworzenie takich zasobów i samoarchiwizacji rezultatów badań realizowanych za publiczne pieniądze. W maju 2012 r. prawo wspierające tę inicjatywę zostało przyjęte przez parlament. W 5 finansowanych ze środków MINCyT projektach budowy instytucjonalnych repozytoriów partycypuje już ok. 60% krajowych uniwersytetów. Optymistycznie wyglądają również badania dotyczące praktyk komunikacyjnych argentyńskich naukowców – 71% z nich wspiera OA (preferencji dotyczące formy OA różnią się w zależności od dyscypliny),  jednak, wg autorów, szanse na pełen sukces tej inicjatywy pozostają na razie niewiadomą, a jej wdrażanie będzie wymagać od wszystkich zaangażowanych stron wielu dalszych działań. Podkreślono, że fundamentalną rolę w tym procesie będą nadal odgrywać biblioteki i bibliotekarze.