Babin

Biblioteki publiczne pojawiły się w Wielkiej Brytanii w połowie XIX w. i wkrótce stały się ważnym i rozpoznawalnym elementem zarówno tkanki miejskiej jak i przestrzeni społeczno-kulturowej oraz, w zamierzeniu, narzędziem mającym pomóc w realizacji dążeń do społecznego i materialnego postępu. Architekturę tych instytucji, tak jak innego typu budowli, można traktować jako wyznacznik aspiracji, potrzeb i wartości społeczeństwa danej epoki; a zmiany ich designu – jako odzwierciedlenie transformacji, jakim podlegały cele i zadania ruchu bibliotecznego oraz zachodzących zmian społecznych. Powstałe w różnych okresach biblioteki, podobnie jak książki, które się w nich przechowuje, można więc „odczytywać” próbując definiować i dyskutować ich znaczenie. W artykule przeanalizowano rozwój i symbolikę form brytyjskich budynków bibliotecznych od czasów sprzed I wojny światowej (biblioteka jako miejski obiekt) do ery uniwersalnej biblioteki cyfrowej (koegzystencja przestrzeni wirtualnej i fizycznej), omawiając typowe dla architektury poszczególnych epok cechy oraz zależności między strukturą architektoniczną a zmieniającą się misją i funkcją bibliotek, w kontekście intelektualnego i politycznego klimatu każdej z omawianych epok.

Historię designu bibliotek publicznych w Wielkiej Brytanii podzielono na 5 okresów: 1) 1850-1883 – era idei „obywatelskiej” biblioteki, która dała początek pierwszej fali pionierskich budynków bibliotecznych, krytykowanych często za monumentalność, nieprzystępność i niską funkcjonalność; 2) 1883-1919 – czasy szybkiej ekspansji fizycznej infrastruktury bibliotek publicznych, tworzonej głównie dzięki wsparciu sponsorów, bez szczególnej dbałości o spójną formę wizualną (filantropijny eklektyzm w wielkiej skali, koncentrujący się wg krytyków bardziej na oczekiwaniach fundatorów, a nie użytkowników); 3) okres międzywojenny: 1919-1939 – pojawienie się narodowej sieci bibliotek (protomodernizm, minimalizm) oraz zainteresowania funkcjonalnością architektury; 4) 1939-1979 – czasy bibliotek budowanych wg „fordowskiego” modelu produkcji (idee uniwersalizmu, standardyzacji i wydajności; architektoniczny modernizm i dbałość o prosty funkcjonalny design; 5) era komercjalizacji i postmodernizmu epoki cyfrowej oraz przebranżawiania się bibliotek i reinterpretacji ich roli w społeczeństwie wiedzy; pojawienie się nieprzewidywalnych, łamiących utarte schematy projektów bibliotecznych.

Analizując funkcje architektury bibliotecznej, autorzy starają się unikać uproszczonego, linearnego i ewolucyjnego podejścia do historii bibliotek publicznych oraz stereotypowego, popularnego zwłaszcza w latach 70. ubiegłego wieku, traktowania wczesnych bibliotek jako instrumentów społecznej i administracyjnej kontroli (Foucault, Weber) i miejsc udostępniania masom właściwych i akceptowanych przez sfery uprzywilejowane lektur. Próbują natomiast przystosować do symboliki świata bibliotecznego designu dostępne alternatywne teorie nawiązujące do koncepcji „hegemonii kulturowej” i „społecznej negacji” Antonio Gramsciego, przeobrażeń „sfery publicznej” Jürgena Habermasa i pochodnej od niej idei „trzeciego miejsca” Raya Oldenburga, a także pojęcia cząstkowej inżynierii społecznej Karla Poppera.