Babin

Modele organizacji wiedzy (OW) zgodne z potrzebami użytkowników (ang. user based) i bazujące na kogniwistyce zaczęły się rozwijać w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, wraz z badaniami z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej i społecznymi przemianami zachodzącymi w tych dekadach, określanymi w literaturze jako rewolucja zorientowana na użytkownika (koncentracja projektowania, strategii biznesowych i politycznych, metodologii i praktyki różnych dyscyplin nauki na odbiorcach produktów, działań, systemów i usług). Artykuł poświęcono przybliżeniu specyfiki tego trendu oraz krytycznej analizie teoretycznych podstaw kognitywistycznych i bazujących na użytkowniku podejść do OW.

Założenia rewolucji skoncentrowanej na użytkowniku były rzadko kwestionowane w piśmiennictwie bibliotekoznawczym, równie rzadko konfrontowano je z alternatywnymi teoriami, traktując jako rodzaj bezpiecznej bazy pozwalającej unikać specjalistom informacyjnym odpowiedzi na trudne pytania o charakterze filozoficznym, w tym te dotyczące wiedzy, na jakiej opiera się promowane projekty „przyjaznych użytkownikowi” systemów OW (SOW) oraz przyjętych paradygmatów antropologicznych, psychologicznych i socjologicznych. Oczywistością wydaje się, że modele porządkowania informacji tego typu powinny być opracowywane na podstawie badań nad użytkownikami i przy współpracy tychże, kwestią sporną pozostaje natomiast wybór metodologii takich badań, sposób definiowania badanych populacji. Co więcej komercyjne rozwiązania, które odniosły sukces, takie jak iPhone firmy Apple, system wyszukiwawczy Dialog, czy Google Page Rank rozwijano bez wykorzystywania badań empirycznych, a jedynie na podstawie określonych przesłanek. Zauważyć też można, że w literaturze przedmiotu rolę użytkownika myli się często z subiektywnością, a psychologię z epistemologią. Wg autora, SOW nie mogą być w pełni obiektywne i muszą być oparte na pewnego rodzaju subiektywizacji, jednak powinna być ona pochodną kolektywnych poglądów w społecznościach dyskursu, a nie badań nad jednostkami czy abstrakcyjnymi umysłami, które pozwalają jedynie w ograniczonym stopniu na identyfikację faktycznych potrzeb grup odbiorców i ich indywidualnych preferencji.

W tekście omówiono przyjęte metody badań nad użytkownikami oraz ich ograniczenia związane m.in. sposobami generalizacji wyników, tendencjami do brania pod uwagę jedynie typowych, czy też charakterystycznych dla większości zachowań informacyjnych oraz nieuwzględniania indywidualnych preferencji, traktowaniem użytkowników jako „zewnętrznych” wobec środowiska informacji, czy też nadmiernym poleganiu na metodach opisowych. Przedstawiono też przykłady SOW bazujących teoretycznie na podejściu psycholingwistycznym i user-based, takich jak leksykalno-semantyczna baza WordNet czy rozwijany przez 20 lat duński system wyszukiwawczy Book House System, analizując faktycznie wykorzystanie przy ich tworzeniu założeń tych nurtów. W zakończeniu zaznaczono, że celem artykułu nie było dowodzenie bezowocności olbrzymiej liczby interdyscyplinarnych badań z tego zakresu, a jedynie ich niewielkiej użyteczności dla SOW oraz wątłych podstaw intelektualnych kognitywistycznych i zorientowanych na użytkownika podejść do teorii OW i indeksowania, i podkreślono, że nie są one specjalnie pomocne przy rozwiązywaniu tak podstawowych kwestii OW, jak pytania, czy dokument A należy klasyfikować w kategorii X i czy termin A jest synonimiczny z terminem B.