Babin

Wertykalność oraz powiązane z nią figury są powszechnie używane jako przestrzenne metafory mające wyrażać hierarchię odnoszoną do informacji i wiedzy. Przenośnie te znajdują także odzwierciedlenie w architekturze bibliotecznej. Wiele bibliotek zbudowano w formie wież lub wysokich, wielopoziomowych struktur, przeobrażając utopijne idee dotyczące uniwersalnych systemów organizacji informacji w język architektury i tworząc wzajemne powiązanie między intelektualnym dorobkiem ludzkości i przestrzenią. W artykule przeanalizowano, na przykładach konkretnych obiektów powstałych w ciągu ostatniego stulecia, różne sposoby symbolicznego wyrażania pionowego wymiaru wiedzy w budownictwie bibliotecznym i różne podejścia do przestrzennej prezentacji i interpretacji poglądów dotyczących konstrukcji, dekonstrukcji lub rekonstrukcji systemów językowych i informacyjnych.

Jednym z przytoczonych przykładów budynku bibliotecznego zaprojektowanego w formie wieży książek jest biblioteka Uniwersytetu w Gandawie (BUG), mająca być funkcjonalistyczną odpowiedzią belgijskiego architekta Henry’ego van de Velde na problem przechowywania stale rosnącej kolekcji i szybkiego udostępniania użytkownikom pochodzących z niej materiałów. Do dziś obiekt ten działa z powodzeniem jako wyłączny magazyn BUG, a inne zadania i usługi biblioteki realizowane są w przylegającej do niego, horyzontalnej strukturze. Inspiracją dla projektanta, podobnie jak dla architektów powstałych w okresie międzywojennym bibliotek uniwersyteckich Cambrige, Londynu i Leuven, były m.in. amerykańskie drapacze chmur, jednak koncepcja Van de Velde wyróżnia się na ich tle oryginalnością i innowacyjnością.

Architektura nowej siedziby Francuskiej Biblioteki Narodowej, autorstwa D. Perraulta, to z kolei gra z wertykalną metaforą w sposób semantyczny. Architekt umieścił w rogach prostokątnej, skrywającej wewnętrzny ogród platformy 4 wieżowce o podstawie litery L, przypominające gigantyczne, skierowane ku sobie otwarte książki, zawierające narodową kolekcję w liczbie ponad 10 mln woluminów i, w domyśle, reprezentujące zbiory wszystkich francuskich bibliotek. Twórcy innych budowli, takich jak ulokowana pod szklaną piramidą i złożona z regałów „Góra książek” pracowni MVRDV w Spijkenisse, czy też transparentna wieża The King’s Library w Bibliotece Brytyjskiej w Londynie, wykorzystali natomiast architektonicznie symbolikę stosu publikacji, a w przypadku Holenderskiego Instytutu Dźwięku i Obrazu w Hilversum (Neutelings Riedijk Architecten), wielopoziomową konstrukcję „sterty”, mieszczącą magazyny i archiwa, wpuszczono pod ziemię.

Wg autora, wieża jest podstawową architektoniczną metaforą dla bibliotekoznawstwa i może być traktowana jako figura symbolizująca tę dziedzinę, jako że wyraża strukturalny projekt budowy uniwersalnego języka porządkującego wszystkie informacje. Konstrukcja będąca wynikiem wykorzystywania różnych wysokości lub relacji między wyższymi i niższymi poziomami jest też analogiczna do epistemologicznego procesu ustanowienia hierarchicznego porządku, opartego na rozróżnieniu wiedzy wyższej (np.religijnej, teoretycznej, naukowej) i niższej (praktycznej, bazującej na doświadczeniu i/lub potocznej), lub symboliki oscylującej między idealizmem i materializmem, wiedzą współczesną, otwartą i dostępną dla wszystkich oraz tą zapomnianą, ukrytą i tajemną. Proces interpretacji relacji między architekturą a bibliotekoznawstwem może też przebiegać w odwrotną stronę, a po translacji wertykalnego poziomu wiedzy na konstrukcje bibliotek, wieże biblioteczne mogą stanowić środek do odkrywania, ukrywania lub odrzucania struktury i porządku bibliotecznych systemów organizacji zasobów informacyjnych, a ten niekończący się proces odczytywania zależności między architekturą i tym co reprezentuje przywodzi na myśl mit o wieży Babel – symbolu wiecznego nieukończenia wiedzy w formie budynku oraz architektonicznej struktury jako możliwości uporządkowania wiedzy.