Babin

W badaniach dotyczących prognozowania i tłumaczenia indywidualnych zachowań użytkowników wobec nowych rozwiązań technologicznych wykorzystuje się powszechnie teorie i modele akceptacji technologii. Artykuł zawiera prezentację części wyników projektu badawczego, poświęconego analizie czynników wpływających na akceptację i wykorzystanie otwartych repozytoriów i modelu open access na państwowych uczelniach w Tanzanii.

Jako jej ramy teoretyczne przyjęto model UTAUT (Unified Theory of technology Acceptance and Usage), opracowany w 2003 r. na podstawie 8 istniejących modeli akceptacji technologii, w tym TAM (zob. BABIN 2007/1/70) TR (Technology Rediness), MM (Motivational Model), TPB (Theory of Planned Behaviour), C-TAM-TPB (Combination of TAM and TPB), MPCU (Model of PC Utilization), IDT (Innovation Diffusion Theory) i SCT (Social Cognitive Theory). Zakłada on, że na intencje użytkowników związane z użyciem danego systemu informacyjnego bezpośredni wpływ mają 4 determinanty: oczekiwania wobec efektów jej działania (tzn. stopnia przydatności w lepszym wykonywaniu pracy), oczekiwania wobec wysiłku potrzebnego do jej użycia, wpływ społeczny i warunki ułatwiające (stopień, w jakim potencjalny użytkownik wierzy w istnienie organizacyjnej i technicznej infrastruktury wspierającej działanie danego systemu), a na faktyczne korzystanie z nowych aplikacji, zmienne modyfikujące wpływ ww. wskaźników, takie jak wiek, płeć, doświadczenie i dobrowolność użycia.

Jednym z celów autorów była ocena przydatności UTAUT do badań nad open access (OA), przy czym model ten wzbogacono o dwa dodatkowe, wykorzystywane już w podobnego typu badaniach konstrukty: nastawienie (ang. attitude) i postrzeganą, własną skuteczność w internecie (ang. self-efficiacy) oraz dwie zmienne modyfikujące: świadomość (dobre zrozumienie modelu OA) i zajmowane stanowisko. Badaniem kwestionariuszowym objęto próbę 544 pracowników naukowych (zatrudnionych na stanowiskach wykładowców, starszych wykładowców, profesorów nadzwyczajnych i zwyczajnych), z sześciu publicznych tanzańskich uniwersytetów; odsetek zwróconych ankiet wyniósł 73%.

Zebrane wyniki pozwoliły na potwierdzenie zasadności wykorzystania UTAUT do tego typu badań, ustalono też, że głównymi czynnikami wpływającymi na zamiary naukowców wobec open access były: nastawienie, świadomość, oczekiwania związane z łatwością/trudnością użycia oraz z stopniem przydatności tego modelu. Podobnie też, wiek, świadomość, intencje behawioralne, warunki ułatwiające i wpływ społeczny w znaczący sposób kształtowały faktyczne wykorzystanie źródeł OA. Czynniki te należy więc uwzględniać przy planowaniu i implementacji projektów otwartego dostępu. Stwierdzono również, że większość badanych (62%) korzysta z bezpłatnych treści naukowych w Internecie, a jedynie niecałe 20% publikuje swoje prace w otwartych repozytoriach i tytułach OA. Zalecono jednocześnie dalszą walidację modelu badawczego OA w podobnych instytucjach w Tanzanii i na świecie.