Babin

W czasach ograniczeń budżetowych i rosnących wymagań użytkowników, jednym z rozwiązań pozwalających, bez nadmiernych kosztów dla bibliotek, na zapewnienie odbiorcom dostępu do poszukiwanych przez nich zasobów jest wspieranie rozwoju otwartych zasobów, dostępnych bezpłatnie online. Autorzy prac naukowych mają do dyspozycji dwie drogi do otwartego dostępu: złotą (publikowanie bezpośrednio w czasopismach open access) i zieloną (samodzielne archiwizowanie e-printów w otwartych repozytoriach lub na własnych stronach www). Korzyści z wolnego dostępu do publikacji naukowych to nie tylko pieniądze oszczędzane przez biblioteki, ale również zwiększanie zasięgu i wpływu naukowego udostępnianych w tym modelu artykułów, szybsze rozpowszechnianie informacji, wzmacnianie współpracy środowisk akademickich i lepszy dostęp do wyników badań. Ponieważ bibliotekoznawcy i specjaliści informacyjni powinni zdawać sobie sprawę z zalet open access (OA) i wspierać w każdy możliwy sposób publikowanie w wolnym dostępie, w tym przez stosowanie tej metody w stosunku do własnych prac akademickich, autorzy postanowili sprawdzić, czy teksty autorów związanych z bibliotekoznawstwem i informacją naukową (BIN) poświęcone problematyce otwartego dostępu będą szerzej dostępne w tym modelu.

Przebadano w tym celu recenzowane, angielskojęzyczne artykuły nt. OA z lat 2003-2011, znalezione w bazie LISA (Library and Information Science Abstracts), by określić wzory ich publikacji, odsetek tych zasobów dostępnych bezpłatnie (bezpośrednio lub przez autoarchiwizację), charakterystykę artykułów, ich autorów i tytułów, w jakich się ukazały (w tym zasady redakcyjne dotyczące autoarchiwizacji), korelacje między typami artykułów, autorów i czasopism oraz długofalowe trendy dotyczące publikowania w wolnym dostępie. Do statystycznej analizy danych użyto pakietów SPSS i Excel.

Okazało się m.in., że w 190 (94%) z 203 uwzględnionych w badaniu artykułów wyrażano wsparcie dla idei open access, 1 z nich zawierał poglądy przeciwne, a 12 uznano za ambiwalentne. Z 81 publikacji (40%) można było skorzystać wyłącznie za opłatą, 122 (60%) opublikowano w wolnym dostępie (z czego 74 (36%) ukazało się w otwartych czasopismach, a 48 (24%) dostępnych pierwotnie za opłatą tekstów zarchiwizowano w otwartych repozytoriach). Najwięcej artykułów poświęconych OA powstało w latach 2009-2011, zauważono też liniowy wzrost otwartych zasobów w badanych okresie oraz liczby publikacji poświęconych temu zagadnieniu. Analizowane teksty ukazały się w 64 tytułach, z których 16 (25%) były w pełni otwarte, 2 (3%) w całości płatne, a 46 (72%) – hybrydowe. Wszystkie z nich dopuszczały pewne formy autoarchiwizacji (większość (40) pozwalała na umieszczanie w otwartych archiwach postprintów, 20 – kopii w formie PDF, 1 – wyłącznie preprintów). Najwięcej publikacji nt. OA ukazało się w Stanach Zjednoczonych (45%), Wielkiej Brytanii (9%), Indiach (8%), Kanadzie (5%), Iranie (4%) i Niemczech (3%); Stany Zjednoczone nie okazały się jednak liderem w odniesieniu do odsetka artykułów udostępnianych w otwartej formie (47% w porównaniu z wynikiem 70% dla pozostałych państw). Uznano, że rezultaty badania dotyczące procentowego udziału otwartych zasobów na temat OA w ogólnej licznie poświęconych temu zagadnieniu artykułów (choć wyższe od tych uzyskanych przez innych badaczy), wskazują na utrzymujący się w środowisku BIN rozdźwięk między teorią i praktyką, a stosunkowo niski, mimo sprzyjającej polityki czasopism, wskaźnik autoarchiwizacji (37%) jest problemem wymagającym dalszych badań, które pozwoliłyby na lepszą promocję idei otwartego dostępu i lepsze zrozumienie motywacji i barier determinujących wybory dokonywane przez autorów.