Babin

W artykule omówiono system bibliotek publicznych Słowenii, w tym jego podstawy prawne, strukturę, typy bibliotek, ich podstawowe zadania i funkcje, zasady organizacji i finansowania, oraz poziomu wykorzystania dostępnych zasobów i usług, a następnie zaprezentowano realizowany przez słoweńską bibliotekę narodową projekt przestrzennej analizy sieci bibliotecznej, przybliżając jego założenia i cele, przyjętą metodologię, otrzymane rezultaty, zakres wpływu i potencjalne możliwości adaptacji w innych środowiskach, w celu poprawy jakości obsługi użytkowników.

Słowenia jest niewielkim krajem o stosunkowo niskiej gęstości zaludnienia (101 mieszkańców na km²), który istnieje jako niepodległe państwo dopiero od 1991 r., i którego mieszkańcy budowali swoją tożsamość narodową opierając ją nie na władzy politycznej lecz na wspólnej kulturze i języku. Lokalna sieć bibliotek publicznych jest dość dobrze rozwinięta i oferuje użytkownikom ponad 1000 lokalizacji (58 bibliotek centralnych, 210 filii, 79 tzw. zewnętrznych punktów obsługi zakładanych w instytucjach publicznych i 12 bibliotek mobilnych z 695 obsługiwanymi miejscami). Placówki te pełnią od lat niezmiernie istotną społeczną rolę promując regionalną literaturę i język słoweński, a tym samym wzmacniając wspólnotową świadomość oraz zapewniając lokalnej społeczności przestrzeń do integracji i budowy społecznych więzi. Odległość i czas podróży do najbliższej biblioteki jest dla mieszkańców niezmiernie istotna, zwłaszcza ze względu na możliwość korzystania z programów edukacyjnych i kulturalnych, miejsc spotkań, książek, sieci www i baz danych online, lokalną sieć biblioteczną budowano więc, traktując jako priorytet nie tylko jakość bibliotecznych kolekcji, ale także ich dostępność (lokalne standardy biblioteczne zakładają, że punkty biblioteczne należy otwierać w małych miejscowościach (ponad 1,5 tys. mieszkańców), gdy najbliższa placówka biblioteczna oddalona jest o co najmniej 4 km, a w przypadku większych miast – w odległości do 1,5 km).

Projekt przestrzennej analizy sieci bibliotek publicznych zainicjowano w Narodowej i Uniwersyteckiej Bibliotece Słowenii w 2011 r., we współpracy z Instytutem Planowania Przestrzennego, by określić potencjalnych użytkowników lokalnych bibliotek i ich społeczno-demograficzną charakterystykę oraz dystans, które potencjalni użytkownicy musieliby pokonać do najbliższej placówki bibliotecznej; wzorowano się przy tym na podobnych inicjatywach realizowanych m.in. w Stanach Zjednoczonych (Public Library Geographic Database, The Library Normative Data Project i in.). Kolejne cel tej inicjatywy to: 1) stworzenie wielowarstwowej geobazy danych o lokalnych bibliotekach, umożliwiającej tworzenie wizualizacji odwzorowujących przestrzenną dystrybucję bibliotek publicznych i ich docelowych odbiorców, 2) założenie bazy o zewnętrznych źródłach danych nt. populacji kraju, sieci drogowej, cyfrowych map, statystyk bibliotecznych), opracowanie metod mierzenia przestrzennej dostępności fizycznych bibliotek oraz stworzenie narzędzia o otwartym kodzie źródłowym, służącego do przetwarzania danych geoprzestrzennych i przydatnego do planowania i ewaluacji usług bibliotecznych, analizy ich potencjalnych odbiorców i uzasadniania decyzji o tworzeniu, rozbudowie lub redukcji bibliotecznych siedzib.

Badanie przestrzenne wykonano korzystając z metod stosowanych w systemach informacji geograficznej (GIS). Ustalono na tej podstawie m.in., że 33,5% ludności mieszka w odległości do 2 km do najbliższej biblioteki centralnej, 21,9%- w odległości do 5 km, 23,1% – do 10 km, a 21,5% – większej niż 10 km. Gdy uwzględni się w tych danych mniejsze punkty biblioteczne, ponad połowa populacji Słowenii ma dostęp do filii bibliotecznej lub biblioteki centralnej w promieniu 2 km, a tylko 5,8% – musi pokonywać dystans większy niż 10 km, natomiast w przypadku włączenia do analizy bibliotek mobilnych – dostęp do usług bibliotecznych w w odległości nie większej niż 2 km ma 68% populacji; zanotowano przy tym istotne różnice między regionami i wskazano na obszary, w których obsługa biblioteczna jest niedostateczna; potwierdzono również znaczenie mobilnych bibliotek dla rejonów oddalonych od dużych skupisk ludzkich. W podsumowaniu przedstawiono rekomendacje dotyczące rozwoju sieci bibliotecznej i dostosowania ról pełnionych przez służby biblioteczne do potrzeb lokalnych mieszkańców, a także potencjalne zastosowania opracowanej aplikacji dla lokalnych władz, planistów i mieszkańców.