Babin

W artykule przedstawiono najważniejsze zadania realizowane przez Bibliotekę Królewską (BK) – bibliotekę narodową Szwecji, przedyskutowano też, na podstawie doświadczeń tej instytucji związanych z realizacją programu OpenAccess.se, rolę bibliotek narodowych w rozwoju krajowej infrastruktury otwartego dostępu (OA), koordynacji działań placówek naukowych na rzecz tworzenia sieci otwartych repozytoriów i kształtowaniu odpowiedniej polityki informacyjnej, gwarantującej obywatelom swobodny dostęp do wyników badań naukowych.

Poza gromadzeniem i udostępnianiem piśmiennictwa narodowego oraz programów radiowych i telewizyjnych, filmów i wideo dystrybuowanych w Szwecji, szwedzkiej muzyki i nagrań multimedialnych oraz wypełnianiem zadań biblioteki naukowej o profilu humanistycznym, skupującej obcojęzyczną literaturę z nauk humanistycznych i społecznych, BK koordynuje również działalność szwedzkich bibliotek naukowych, organizując m.in. centralne zakupy licencji na zasoby elektroniczne dla ogólnokrajowego konsorcjum tych placówek. Jako sygnatariusz Deklaracji Berlińskiej angażuje się też aktywnie, we współpracy z największymi szwedzkimi stowarzyszeniami i organizacjami naukowymi, w upowszechnianie modelu OA. Serwisy wyszukiwawcze prowadzone przez BK w ramach polityki ujednolicania dostępu do szwedzkich publikacji to m.in. 1) zbiorczy katalog LIBRIS (zob. BABIN 2009/1/67), obejmujący szwedzką bibliografię narodową i szwedzki katalog centralny (6 mln tytułów z ponad 170 bibliotek); 2) Sondendra – przeszukujący jednocześnie LIBRIS, bazy mediów i szwedzkich archiwów; 3) SwePub – obejmujący bazy publikacji lokalnych uniwersytetów i college’ów (artykuły, materiały konferencyjne, dysertacje – w coraz większej części (13,7% w 2010 r.) w formie pełnotekstowej).

Koordynowane i współfinansowane przez BK projekty OA to m.in. SVEP (wspieranie rozwoju elektronicznego publikowania w szkolnictwie wyższym), ScieCom (podnoszenie świadomości nt. OA) i rozpoczęty w 2006 r. OpenAccess.se. Jego 3 główne cele to: wzrost liczby i różnorodności otwartych treści, zwłaszcza artykułów naukowych archiwizowanych samodzielnie przez autorów, promocja wykorzystania i dostępności zawartości akademickich repozytoriów i otwartych czasopism oraz wspieranie publikowania w tytułach OA i migracji szwedzkich czasopism naukowych do modelu otwartego dostępu. W ramach OpenAccess.se uruchomiono 30 nowych projektów (m.in. stworzenie strony z informacjami o OA dla naukowców i organizacja serii skierowanych do nich seminariów poświęconych tej tematyce, prace nad udostępnieniem w OA prac laureatów Nobla z fizyki, chemii i medycyny/fizjologii i in., finansowe wsparcie Directory of Open Access Journals).

Po pozytywnej międzynarodowej ewaluacji 3-letniego w założeniu programu zadecydowano o jego dalszej, stałej kontynuacji. Jest on obecnie ukierunkowany na zapewnianie informacji nt OA szwedzkim naukowcom, ma też nadal wspierać rozwój infrastruktury OA i usług dla użytkowników. Przyjęty niedawno plan skoordynowanej polityki BK wobec OA zakłada, poza zadaniami realizowanymi w ramach OpenAccess.se: uwzględnianie priorytetów OA przy podpisywaniu krajowych licencji na zasoby elektroniczne, wolny dostęp do materiałów ze zbiorów BK nieobjętych prawem autorskim i przeniesionych na formę cyfrową, wolny dostęp do publikacji Biblioteki i jej pracowników oraz do metadanych. Wg autora, ze względu na swoją centralną pozycję, biblioteki narodowe mogą łatwiej promować idee OA na szczeblu rządowym, jak i w środowisku bibliotecznym i inicjować w tym celu współpracę z głównymi instytucjami badawczymi i bibliotekami naukowymi, są również w stanie przekształcać programy rozwojowe w pełni funkcjonalne i stale dostępne usługi dla obywateli. Cele modelu OA (zapewnienie powszechnego dostępu do krajowego dorobku naukowego) wpisują się też bardzo dobrze w misję tych instytucji w środowisku cyfrowym.