Babin

W związku z transformacją dzisiejszych społeczeństw do społeczeństw wiedzy, od pracowników bibliotek publicznych oczekuje się innowacyjnego przekształcania tych instytucji i wdrażania technologii informacyjno-komunikacyjnych przy wszystkich aspektach procesów produkcji i konsumpcji informacji. Zmiany wprowadzane pod wpływem zewnętrznych i wewnętrzych nacisków są tak daleko idące, że wiele z tych placówek praktycznie nie przypomina już bibliotek, a sposób projektowania usług i wdrażane kultury organizacyjne są często sprzeczne z historycznym etosem zawodowym. W obecnych czasach dużo mówi się też o konieczności uzasadniania wartości bibliotek oraz racjonalizacji zasad finansowania służb publicznych, znacznie mniej uwagi poświęca się natomiast analizie pozycji bibliotek jako miejsc pracy najemnej oraz wpływom polityki gospodarczej na bibliotekarstwo publiczne jako zawód. W artykule przeanalizowano wyzwania stojące przed bibliotekarzami jako profesjonalistami oraz jako pracownikami najemnymi, w kontekście politycznych i ideologicznych aspektów rządowych dokumentów strategicznych oraz dostosowywania działalności bibliotek publicznych do warunków gospodarki rynkowej.

Jako punt wyjścia do rozważań posłużył autorce dokument z 2008 r. pn. Third Generation Public Libraries: Visionary Thinking and Service Development in Public Libraries (to 2020) and Potential Aplication in Ontario, opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury stanu Ontario w Kanadzie i określający strategię planowania usług bibliotek publicznych w tym regionie do 2020 r. oraz możliwości angażowania użytkowników w projektowanie i realizację usług bibliotecznych. Celem przeprowadzonej analizy było zwrócenie uwagi na promocję dyskursu ciągłych innowacji i koncentracji na roli użytkownika w rządowych opracowaniach oraz zademonstrowanie możliwości wykorzystania pojęcia pracy niematerialnej i jej produktywnej wartości do krytycznej interpretacji nowych warunków pracy w bibliotekach. Skupiono się w nim również na negatywnych aspektach wdrażania nowych technologii, takich jak wzrost możliwości wykorzystywania kreatywnej pracy wolontariuszy nie w celach społecznych lecz korporacyjnych, postępująca redukcja liczby fachowego personelu oraz alienacja pracowników poprzez zwiększanie nadzoru i kontroli, deprofesjonalizację i zatrudniania poniżej kwalifikacji.

W pierwszej części artykułu omówiono piśmiennictwo naukowe dotyczące kwestii pracowniczych w bibliotekach publicznych, w drugiej – dokonano przeglądu teorii pracy niematerialnej z odwołaniami do sieci 2.0, konwergencji produkcji i konsumpcji oraz bliskich relacji między prosumpcją a współczesnymi praktykami i rolą brandingu bibliotek w gospodarce opartej na wiedzy. W trzeciej koncepcje te wykorzystano jako ramy analizy tekstu wspomnianego raportu kanadyjskich władz, a w ostatniej zidentyfikowano sprzeczności i paradoksy związane z sytuacją pracowników dzisiejszych bibliotek publicznych i stawianymi im wymaganiami, określono także możliwe kierunki dalszych badań. Wskazano m.in., że w analizowanym dokumencie uprzywilejowuje się pozycję użytkownika jako prosumenta – udzielającego się bezpłatnie producenta, projektanta i konsumenta zasobów i usług informacyjnych, przekazuje mu się też uprawnienia zarezerwowane dotąd dla wąskiej grupy specjalistów, co z jednej strony demokratyzuje procesy decyzyjne, z drugiej – podważa rolę i znaczenie kompetencji zawodowych. Za alarmujące uznano brak określenia tożsamości bibliotekarzy, zwłaszcza tych mających bezpośrednie kontakty z użytkownikiem, pośrednie negowanie wartości pracy wykwalifikowanego i pracującego za wynagrodzeniem personelu oraz brak usytuowania bibliotek w szerszym aspekcie kształtowania polityki publicznej. Zwrócono również uwagę na konieczność analizy przez środowisko biblioteczne ideologicznego znaczenia języka używanego w dokumentach określających bibliotekarzy, biblioteki i ich docelowe grupy odbiorców, oraz krytycznej oceny ich wymowy zgodnie z wartościami zawodowymi, etyką, ideami i historycznym mandatem bibliotekarstwa publicznego.