Babin

E-książki to dla bibliotek nie tylko kolejna przełomowa, sieciowa technologia, lecz duże wyzwanie, zwłaszcza w kontekście kształtowania zbiorów w modelu konsorcyjnym, gdyż ich nabywanie nie eliminuje potrzeby gromadzenia drukowanych odpowiedników, jak w przypadku czasopism elektronicznych, a biblioteki, które chcą zapewnić swoim użytkownikom dostęp do dużych objętościowo publikacji, zwłaszcza z zakresu humanistyki i nauk społecznych, nie mogą sobie pozwolić na całkowite zastąpienie druku publikacjami cyfrowymi. Pojedyncze instytucje, jak i te zrzeszone w konsorcjach, muszą więc szukać metod rozwoju zbiorów wydawnictw zwartych, pozwalających na zachowanie równowagi między tradycyjnymi i elektronicznymi formatami we wspólnym ekosystemie. W artykule przybliżono nowy, korzystny dla wszystkich stron i finansowo zrównoważony model konsorcyjnego gromadzenia ebooków w powiązaniu z tytułami drukowanymi, opracowany przez The Triangle Research Libraries Network (TRLN) – sieć bibliotek naukowych Karoliny Północnej (Stany Zjednoczone) i Oxford University Press (OUP). Ma on umożliwić stopniowe przechodzenie na format cyfrowy w sposób możliwy do zaakceptowania przez użytkowników i zapewnić stabilną politykę budowy zbiorów, wspierającą programy edukacyjne i badawcze uczelni w okresie, w którym wydawcy i biblioteki dostosowują się do wymogów elektronicznego środowiska. Jako założenie przyjęto w nim komplementarność obu formatów – cyfrowego i analogowego, traktując ją jako niezbędny warunek realizacji celów środowiska akademickiego.

Program TRLN i OUP, mający rozszerzyć konsorcyjną współpracę w zakresie kształtowania zbiorów o ebooki, realizowano mając na uwadze trzy fundamentalne transformacje dotyczące: metod budowy kolekcji bibliotek naukowych w XXI w. (m.in. odejście od doboru poszczególnych tytułów na rzecz dużych pakietów książek z określonych dziedzin, coraz większa koncentracja na zasobach sieciowych), wpływu dokumentów elektronicznych na dramatyczny wzrost liczebności zbiorów oraz rewolucji w zakresie metod pomiaru efektów wspólnego gromadzenia w cyfrowym uniwersum, zwłaszcza w sytuacji, gdy dzielenie się ebookami przez wypożyczenia międzybiblioteczne nie jest możliwe ze względu na ograniczenia licencyjne. Nowy model bazuje na zasadzie systematycznego zwiększania liczby nabywanych e-książek i redukcji, w dłuższej perspektywie czasowej, drukowanych nabytków, przy zachowaniu kosztów netto na tym samym poziomie. W jego ramach zdecydowano się na systematyczną duplikację tytułów elektronicznych (tak, by każda instytucja członkowska oferowała użytkownikom te same produkty cyfrowe) i efektywne współdzielenie w konsorcjum jednego drukowanego egzemplarza ograniczonej liczby nowo wydanych tytułów, mogących potencjalnie cieszyć się dużym zainteresowaniem odbiorców. Podjęto również decyzje o automatycznym nabywaniu całej produkcji wydawniczej wydawców uczestniczących w projekcie OUP pn. University Press Scholarship Online (UPSO) – albo w formie oddzielnych i indywidualnie posiadanych e-książek lub pojedynczych egzemplarzy drukowanych, niedostępnych na sieciowej platformie UPSO, a w przypadku niektórych dziedzin – gromadzenie obu formatów. Artykuł zawiera szczegółowe omówienie sposobu realizacji i założeń pilotażowej fazy tego projektu, napotkanych w jej trakcie problemów i przyjętych rozwiązań oraz reakcji bibliotekarzy i użytkowników na zmiany formatu. Przedyskutowano w nim również praktyczne i teoretyczne implikacje wdrażania nowego systemu, w tym zmianę podejścia konsorcjum do gromadzenia publikacji książkowych i rozumienia warunków powodzenia wspólnych inicjatyw gromadzenia w środowisku cyfrowym.