Babin

Dyskomfort lub lęk związany z wyszukiwaniem informacji (ang. information seeking anxiety – ISA) traktowany jest jako jedna z fundamentalnych barier poznawczych, mająca nie tylko różne emocjonalne, kognitywne i behawioralne implikacje, lecz również wpływ na osiągnięcia studentów. Z cytowanych w tekście badań wynika również, że ISA doświadczany jest w różnym stopniu przez większość studiujących i odbierają oni ogrom dostępnych informacji w znacznie bardziej negatywny sposób niż personel bibliotek. Niepokój bywa dla nich stałym elementem procesu poszukiwania właściwych źródeł w olbrzymim uniwersum informacyjnym, w którym czują się często „bezradni”, „zagubieni”, „pokonani”, „przygnębieni” i „zdezorientowani”, bądź też niezdolni do podejścia do problemu badawczego w sposób logiczny i efektywny. Odpowiednie rozumienie tego zjawiska jest niezbędne przy opracowywaniu bazujących na potrzebach programów edukacji informacyjnej oraz pomocne przy przygotowywaniu studentów do uczenia się przez całe życie. Ponieważ większość piśmiennictwa koncentruje się na analizie szerzej ujętej problematyki lęku przed biblioteką (ang. library anxiety), brakuje też jakościowych badań poświęconych ISA, autor zdecydował się na podejście do tego zagadnienia z wykorzystaniem jakościowej metodologii.

Omawiany w artykule projekt badawczy został zrealizowany na Uniwersytecie Pendżabu w Lahore (Pakistan) – najstarszej, największej i najbardziej produktywnej naukowo uczelni w Pakistanie, w grupie 31 studentów prowadzących badania w ramach studiów podyplomowych na wydziałach nauk behawioralnych i nauk ścisłych (programy magisterskie i doktoranckie). Uczestników projektu szukano korzystając z technik celowego doboru próby i metody kuli śnieżnej. Przy gromadzeniu danych zdecydowano się na wywiady prowadzone zgodnie z metodą krytycznych wydarzeń (ang. critical incident technique), używaną wcześniej z powodzeniem przy analizie zachowań informacyjnych. W jej ramach badanych prosi się o określenie przeżytych osobiście w przeszłości sytuacji i zdarzeń, mających związek z określonym fenomenem. Celem wywiadów było określenie występowania ISA, sprzyjających mu okoliczności, emocji doświadczanych przez studentów w czasie wyszukiwania informacji oraz kanałów konsultowanych przy szukaniu pomocy w sytuacjach wywołujących ISA. Rozmowy przeprowadzano odwiedzając studentów osobiście i rejestrując je przy użyciu smartrfona; zagwarantowano im przy tym zachowanie anonimowości i ochronę ich prywatności. Następnie dokonano transkrypcji zebranych danych werbalnych i ich analizy, identyfikując powtarzające się tematy oraz ich częstotliwość i wartości procentowe.

W próbie znalazło się 17 mężczyzn i 14 kobiet w wieku od 25 do 37 lat (większość między 27 a 33 rokiem życia), w tym 18 osób studiujących na kierunkach magisterskich (MPhil) i 13 – doktoranckich. Ustalono, że w badanej grupie ISA jest powszechnym doświadczeniem, zwłaszcza na początku procesu poszukiwania informacji (w narracjach opisujących towarzyszące mu emocje powtarzały się określenia takie jak: dyskomfort, niepewność, frustracja, depresja, przytłoczenie, zagubienie, niecierpliwość, strach, dekoncentracja, nieznany wcześniej lęk, stres psychologiczny lub fobia). Fenomen ten manifestuje się w ośmiu wymiarach: 1) lęków proceduralnych związanych z nieznajomością formalnych zasad postępowania (gdzie i jak prowadzić wyszukiwanie, od czego je rozpocząć i jak kontynuować) – 77% wypowiedzi , 2) związanych z nadmiarem informacji (problemy z wyborem odpowiednich dokumentów wśród olbrzymiej liczby wyników wyszukiwania) – 66%, 3) dotyczących różnych aspektów źródeł (ich formatu, ilości, jakości, wiarygodności, nowatorstwa) – 55%, 4) lęku przed biblioteką lub frustracji w związku z nieodpowiednim poziomem obsługi (m.in. brak możliwości sfederowanego wyszukiwania, brak dostępu do określonych baz, zastrzeżony dostęp do pełnotekstowych wersji dokumentów, wymóg korzystania z części źródeł wyłącznie na terenie biblioteki) – 35%, 5) obaw dotyczących własnych kompetencji informacyjnych – 26%, 6) korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych – 16%, 7) kompetencji językowych (korzystanie z obcojęzycznych źródeł) – 13%, 8) wyboru przedmiotu badań – 10%. Najbardziej pomocnym wsparciem przy rozwiązywaniu problemów z ISA (dotyczących zarówno treści jak i procedur) okazali się studenci z roku (52%), ze starszych roczników (42%), przyjaciele i wykładowcy (26%). Tylko 10% badanych (3 osoby) wspomniało o szukaniu pomocy u personelu własnej biblioteki wydziałowej (wśród powodów wymieniano m.in. wątpliwości dotyczące znajomości wymogów danej dyscypliny badawczej lub niuansów określonej tematyki). Respondenci wykazywali również pewne zachowania unikowe (uciekanie przed wyszukiwaniem, wykonywaniem zadań, a nawet kontynuacją projektów badawczych), odczuwali też w niektórych przypadkach kompleks niższości. Zebrane wyniki wskazują na słabe więzi między studentami a ich promotorami, jak również pracownikami bibliotek (być może ze względu na brak wiedzy na temat dostępnych zasobów i usług, ograniczenia fizyczne, preferowanie informacji online i przekonanie, że bibliotekarze nie mają odpowiedniej wiedzy dziedzinowej). W podsumowaniu zasugerowano możliwości wykorzystania zebranych wniosków przez specjalistów informacyjnych pracujących w bibliotekach szkół wyższych, w tym zwłaszcza osób zaangażowanych w przygotowywanie i prowadzenie zajęć z edukacji informacyjnej.