Wartość ekonomiczna wypożyczeń książek – przypadek Biblioteki Miejskiej w Pradze
,Kategorie: Źródła informacji, Biblioteki jako kolekcje, Zarządzanie, Działalność biblioteki
Tagi: Czechy, biblioteki publiczne, ewaluacja, książki, wartość ekonomiczna, wypożyczenia
Możliwość komentowania Wartość ekonomiczna wypożyczeń książek – przypadek Biblioteki Miejskiej w Pradze została wyłączona
Dostawcy usług publicznych w wielu krajach Europy muszą radzić sobie z silną presją dotyczącą optymalizacji działań i ograniczania budżetów zasilanych z pieniędzy podatników, przy czym społeczne znaczenie instytucji kultury i nauki oceniane jest często na tle służb takich jak opieka zdrowotna czy społeczna, transport publiczny czy wymogi bezpieczeństwa związane z bieżącą sytuacją polityczną. Przy takich porównaniach, dostawcy usług kulturalnych i informacyjnych stawiani są zawsze na ostatnim miejscu, a brak skutecznej reakcji dyrekcji instytucji kultury, w tym bibliotek, na oczekiwania związane ze zwiększaniem efektywności skutkuje zazwyczaj ograniczaniem części serwisów i spadkiem ich jakości lub zamykaniem niektórych placówek. Według autorów, konieczne jest więc prowadzenie pomiarów wartości usług i gromadzenie możliwie pełnych i precyzyjnych informacji dotyczących ich użyteczności. W ostatnich latach wartość bibliotek publicznych mierzono zwykle przy użyciu metody wyceny warunkowej, pozwalającej na odkrycie preferencji użytkowników. W podejściu tym rzadko sprawdzano wartość poszczególnych usług, koncentrując się na całokształcie działalności, mimo że ogólna ocena biblioteki nie pozwala na identyfikację konkretnych potrzeb w sferze zarządzania. W artykule skupiono się więc na ewaluacji najważniejszej i najdroższej z usług bibliotecznych – wypożyczeń książek i określeniu zwrotu z inwestycji dla indywidualnych transakcji, przy użyciu metody WTP (ang. willingness to pay) oraz na analizie czynników społeczno-ekonomicznych mogących wpływać na wartości WTP i wybory użytkowników w sytuacji, gdy uzyskanie w bibliotece poszukiwanego tytułu byłoby niemożliwe.
Badanie przeprowadzono w formie sondażu mającego pomóc określić wartość wypożyczeń książek w Bibliotece Miejskiej w Pradze – największej bibliotece w Czechach. Wykorzystano w nim metody statystyczne by określić determinanty gotowości do płacenia za wypożyczenie (WTP-loan) i za zakup książki (WTP-buy). Respondentów dobrano losowo z bazy czytelników tej placówki, w wieku powyżej 15 lat – zaproszenie do udziału w ankiecie wysłano drogą elektroniczną do 21 845 osób. W wyznaczonym terminie (między czerwcem a wrześniem 2015 r.) otrzymano 8570 odpowiedzi (stopa zwrotu: 34,6%). Średnia wieku badanych wyniosła 47,1 lat, większość z nich (77,5%) stanowiły kobiety (wynik zbliżony do odsetka kobiet wśród zarejestrowanych czytelników biblioteki), niemal połowa respondentów miała wyższe wykształcenie, ponad połowa była aktywna zawodowo; liczba pożyczanych przez nich w ciągu roku pozycji wynosiła średnio 11,2.
Uczestników badania poproszono o oszacowanie korzyści płynących z wypożyczeń książek oraz o wybór preferowanej opcji w przypadku hipotetycznej niemożności wypożyczenia pożądanego tytułu oraz o oszacowanie alternatywnych kosztów takiej procedury (średni wiek książek wynosił 6 lat, średnia cena – ok. 286 koron). WTP oceniano prosząc ich o podanie maksymalnej wysokości kwoty, jaką gotowi byliby zapłacić za jedyny dostępny egzemplarz w antykwariacie oraz za jego wypożyczenie od antykwariusza na 1 miesiąc. Ustalono, że wysokość WTP-buy była ponad dwukrotnie wyższa od WTP-loan (średnio 151,1 koron czeskich w porównaniu z 61,1), a najwyższą wartość przypisywano powieściom oraz literaturze edukacyjnej z zakresu ekonomii, edukacji i informacji naukowej. Najważniejszymi czynnikami determinującymi oba wskaźniki okazały się wiek badanych i ich status społeczno-ekonomiczny. Co ciekawe, mężczyźni byli skłonni zapłacić więcej niż kobiety za zakup książki, natomiast w przypadku płacenia za wypożyczenie takich różnic nie zauważono. Wykazano również, że usługi wypożyczeń mają największą postrzeganą wartość dla studentów i ludzi aktywnych ekonomicznie, korzystających z publikacji książkowych w celach zawodowych, oraz że WTP dla różnego typu publikacji jest inna. We wnioskach uznano, że aby zwiększyć wartość wypożyczeń książek, biblioteki publiczne powinny dopasowywać swoją politykę gromadzenia do potrzeb konkretnych grup użytkowników i preferencji dotyczących konkretnych gatunków literackich oraz zapewniać informacje na temat dostępności określonych tytułów i odesłania do tytułów tych samych autorów. Stwierdzono również, że znajomość postrzeganej wartości konkretnych książek może pomóc kierownictwu bibliotek w opracowywaniu strategii zwiększających społeczne korzyści związane z ich działalnością oraz poprawić wskaźniki efektywności.