Babin

W artykule dokonano selektywnego przeglądu głównych problemów i zagadnień związanych z zarządzaniem zbiorami w bibliotekach szkół wyższych. Skupiono się w nim m.in. na kwestiach zasad kształtowania zbiorów, nowych modeli gromadzenia takich jak DDA (demand driven acquisition), czyli gromadzenie sterowane popytem, inwestycji w otwarty dostęp, tzw. wielkich umów z wydawcami i dostawcami treści (ang. big deals), optymalizacji budżetów na gromadzenie, racjonalizacji zarządzania drukowanymi zasobami o wartości historycznej oraz wykazywania wartości pracy działów gromadzenia dla instytucji. Omówiono również relacje między wprowadzanymi regulacjami dotyczącymi gromadzenia a codziennymi praktykami bibliotek w tym zakresie, na przykładzie doświadczeń wybranych, prywatnych i publicznych placówek z Ameryki Północnej.

Analizę oparto na danych uzyskanych w sondażu przeprowadzonym w lecie 2016 i skierowanym do 20 amerykańskich i kanadyjskich bibliotekarzy akademickich, aktywnie zaangażowanych w debaty na poziomie krajowym i międzynarodowym, dotyczące przyszłości gromadzenia zbiorów. Otrzymano 16 wypełnionych kwestionariuszy, w tym kilka niezawierających odpowiedzi na wszystkie pytania. Ustalono m.in., że 5 instytucji z próby nie ma określonych formalnie zasad gromadzenia zbiorów, a w 3. zrezygnowano z przesadnie szczegółowych wytycznych na poziomie przedmiotowym, na rzecz ogólnej filozofii i misji, pozwalających na elastyczne dostosowywanie się do zachodzących na uczelni zmian (takich jak orientacja w kierunku programów interdyscyplinarnych) i popytu na nowe formaty i modele zakupów. We wszystkich bibliotekach, poza jedną, aktualizowano politykę gromadzenia w ciągu ostatnich 5 lat, rezygnując z określania jej zasad, upraszczając je bądź dostosowując do coraz większej liczby treści elektronicznych na rynku. Dla dwóch instytucji powodem rewizji okazał się modle DDA, dla kolejnych dwóch – nacisk na dostęp do treści a nie ich własność, dla jednej – model otwartego dostępu.

Okazało się również, że budżet na gromadzenie wykorzystuje się w placówkach respondentów nie tylko na nabywanie treści, lecz również na inne cele (takie jak opłaty członkowskie, rekordy MARC, usługi wyszukiwawcze i in.), w tym na programy mające zwiększać rolę bibliotek w zapewnianiu dostępu do zasobów naukowych i w zarządzaniu treściami cyfrowymi. Większość badanych instytucji eksperymentuje z DDA w różnych formach, a 2/3 – finansuje inicjatywy związane z wdrażaniem modeli otwartego dostępu do publikacji, w tym opłaty za publikację artykułów (APC – article processing charges) i inne strategie wspierania open access. Inwestycje na ten cel w skali roku sięgają od przedziału 0-20 tys. USD do ponad 100 tys. USD rocznie, w tym w 9 placówkach realizowane są ze środków na gromadzenie, a w pozostałych – z różnych źródeł. Mimo kontrowersji i wyzwań związanych z big deals, ten model umów jest nadal dominującą strategią zakupową. Dwie instytucje z próby wydają na nie od 0 do 25% budżetu, 8 – od 25% do 50%, 2 – od 50% do 75%; dla większości – konsekwencje związane ze stałym wzrostem cen pakietów czasopism są bardzo dotkliwe.

Z 14 bibliotek, które odpowiedziały na pytania związane z rozproszonym zarządzaniem drukowanymi zbiorami o charakterze historycznym, 11 przystąpiło do projektów budowy wspólnych repozytoriów drukowanych czasopism, a jedynie kilka – bibliotek składowych książek. Wśród metod umożliwiających potwierdzanie znaczenia usług bibliotecznych dla uczelni wymieniano podejścia ilościowe (dane o wykorzystaniu, wskaźniki produktywności naukowej, analizy cytowań, kosztów użytkowania i in.), jakościowe i mieszane, podkreślając wyzwania związane z wykazywaniem wartości bibliotek. Do głównych inicjatyw związanych z zarządzaniem lokalnymi kolekcjami cyfrowymi zaliczano programy digitalizacji lokalnych archiwów i zbiorów specjalnych. Wg autorów, mimo ograniczeń badania, jego wyniki mogą zapewnić bibliotekom szkół wyższych podstawę do porównań własnych zasad z bieżącą polityką kształtowania zbiorów w części placówek akademickich z Ameryki Północnej i zapewnić wgląd w czynniki mające wpływ na praktyki stosowane w działach gromadzenia.