Babin

Analiza danych o wykorzystaniu zasobów to standardowe narzędzie pozwalające na uzasadnienie wydatków na gromadzenie, ocenę efektywności procesów zarządzania zbiorami oraz uzasadnienie wartości usług świadczonych przez biblioteki i oferowanych przez nie źródeł. W czasach, w których instytucje te muszą szukać sposobów na legitymizację prowadzonych działań i promocję roli, jaką pełnią, produkcja, gromadzenie i wykorzystywanie takich informacji zaczyna pełnić coraz istotniejszą funkcję. Aby sprawdzić praktyki w tym zakresie, powiązane z kształtowaniem i udostępnianiem zbiorów bibliotecznych, w sierpniu 2011 r. przeprowadzono sondaż online skierowany do pracowników bibliotek akademickich ze Stanów Zjednoczonych. Artykuł zawiera prezentację wyników i wniosków z tego badania.

Zaproszenia do wzięcia udziału w ankiecie wysłano na 4 bibliotekarskie listy dyskusyjne powiązane tematycznie ze zbiorami (colldv-l, liblicense-l, libref, i serialst); badanych pytano o sposoby produkcji i wykorzystywania danych z punktu widzenia zarówno procedur, jak i narzędzi, oraz ich implementacji na poziomie indywidualnym i instytucjonalnym, a także o czynniki mogące mieć wpływ na nastawienie wobec posługiwania się danymi, takie jak szkolenia, ewaluacje bibliotekarzy i obecność elementów oceny danych w opisie stanowisk pracy. Łącznie pozyskano odpowiedzi od 213 osób; 47% z nich pracowało w bibliotekach szkół wyższych kształcących na poziomie doktorskim, 32,4% – magisterskim lub licencjackim, 11% – w bibliotekach publicznych, 4% – specjalnych. Wśród respondentów znaleźli się m.in. bibliotekarze przedmiotowi, osoby odpowiedzialne za zasoby elektroniczne, specjaliści ds. gromadzenia i personel działów informacji naukowej.

Z zebranych informacji wynika, że większość badanych (73%) nie ma dostępu do komercyjnych narzędzi analizy danych o zasobach dostawców, pozostali natomiast korzystają najczęściej z aplikacji OCLC WorldCat Collection Analysis Tool (26 odpowiedzi), 360 Counter (9) i SwetsWise (5). Najpopularniejsze indywidualne cele i sposoby posługiwania się danymi to monitorowanie wydatków, analiza wykorzystania baz danych i selekcja księgozbiorów. Uwagę autorek zwróciła przy tym stosunkowo niska liczba bibliotekarzy przedmiotowych wskazujących na posługiwanie się danymi przy analizie zasobów lub podejmowaniu decyzji o zamawianiu konkretnych pozycji. Podstawowe metody pozyskiwania danych to: prowadzenie raportów (lub pozyskiwanie ich od innych osób) oraz zbieranie informacji od użytkowników.

Wśród instytucjonalnych praktyk związanych przedmiotem badania wymieniano najczęściej selekcję zasobów oraz przegląd czasopism. Odstępstwem od tego wzoru były odpowiedzi osób piastujących stanowiska kierownicze – te wskazywały głównie na cele takie jak ewaluacja mocnych i słabych stron zbiorów i uzasadnienie dokonywanych wydatków udziałowcom i organom finansującym. Mniej niż 50% badanych uznało za zasadne wykorzystywanie przez bibliotekę danych do demonstrowania użytkownikom wartości swoich usług. Odpowiedzi wskazują również na brak szkoleń dotyczących używania danych w pracy ze zbiorami – pomocy takiej nie uzyskało 64,3% respondentów (połowa z nich ma wpisaną analizę zbiorów w zakresie obowiązków), przy czym odsetek ten jest jeszcze wyższy wśród kierownictwa działów gromadzenia (71,7%). Co ciekawe, od 61% do 69% osób pracujących z danymi przy ewaluacji i analizie zasobów nie otrzymało żadnego formalnego szkolenia w tym zakresie.

Rezultaty badania wskazują, że biblioteki różnią się w zakresie stosowanych procedur produkcji i przetwarzania danych o zasobach, choć można też znaleźć część strategii typowych dla wszystkich tych instytucji. Porównując je z wynikami wcześniejszych sondaży można stwierdzić, że placówki te tworzą coraz więcej stanowisk powiązanych z analizą zbiorów, a bibliotekarze posługują się danymi częściej niż kilka lat temu, głównie przy kontroli budżetów, selekcji zasobów i zarządzania subskrypcjami czasopism; przy czym są zmuszeni do samodzielnego opanowywania związanych z tym procesów, co zdaniem autorek sugeruje potrzebę wprowadzenia spójnego i prowadzonego na szeroką skalę programu edukacyjnego dotyczącego ewaluacji zbiorów oraz gromadzenia i interpretacji danych o ich wykorzystaniu, czy to w formie opcji ustawicznego kształcenia oferowanych przez stowarzyszenia zawodowe, czy też w ramach programów zajęć w szkołach bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. W podsumowaniu podkreślono też konieczność lepszej dokumentacji i ewaluacji wartości bibliotecznych zasobów i usług oraz standaryzacji używanych przy tym metod analizy danych.