Babin

Norweskie Kolegium Nauk Stosowanych Oslo i Akershus (HiOA) oferuje otwartą platformę publikacji bazującą na oprogramowaniu Open Journal Systems (OJS) o otwartym kodzie źródłowym, zarządzaną przez bibliotekę uczelni. Jej kilkuletnia współpraca ze środowiskiem Open Acess pokazała, że wiele periodyków online nadal funkcjonuje w tradycyjnym modelu publikacji, skoncentrowanym na druku – założenie e-czasopisma z wykorzystaniem tradycyjnych procedur i obiegu danych w świecie akademickim jest proste, gdyż większość naukowców korzysta z edytorów tekstu, pozwalających na zapisywanie dokumentów w postaci plików PDF,  jako głównego narzędzia pracy. Z tego też powodu PDF, mimo wielu ograniczeń, jest standardowym formatem używanym w naukowych e-czasopismach Open Access, spoza komercyjnego ruchu wydawniczego. Pracownicy HiOA postanowili stworzyć nowe procedury i mechanizmy prac dla publikacji w wolnym dostępie, lepiej dostosowane do wymogów uniwersalnej dostępności, wykorzystując w tym celu bardziej wszechstronny format EPUB 2.0 oraz standard JATS 1.0 (Journal Article Tag Suite) XML. W artykule przedstawiono główne zalety i powody przyjęcia takiego rozwiązania, opisano również sposób jego implementacji oraz jej koszty.

Pierwsza z przyczyn rezygnacji przez HiOA z PDF jako formatu e-czasopism to chęć zapewnienia użytkownikom komfortu czytania w formie elektronicznej niezależnie od wykorzystywanych urządzeń do odczytu. PDF to format druku i jego użyteczność w środowisku cyfrowym jest ograniczona, nie stanowi też najlepszego wyboru przy czytaniu z monitora i urządzeń mobilnych, takich jak smartfony, iPady, czy czytniki z wyświetlaczami e-ink (m.in. ze względu na trudności ze skalowaniem tekstu i czcionkami). Kolejnym argumentem na rzecz zstąpienia PDF formatem EPUB była możliwość ograniczenia wyzwań związanych z dostępnością publikacji dla różnych grup odbiorców, tym osób niepełnosprawnych (użytkownicy syntezatorów mowy i Braille’a mogą mieć problemy z czytaniem tekstów naukowych w PDF ze względu na zamianę np. tabel w Excelu na elementy graficzne; problemem jest też brak pełnego wsparcia nawigacji i wyszukiwania) oraz zapewnienie uniwersalnego projektu publikacji. EPUB pozwala na osiągnięcie obu celów, jego wdrożenie wymagało jednak zmiany całego sposobu organizacji procesu wydawania e-czasopism.

Jako materiał testowy prezentowanego projektu posłużyło otwarte czasopismo Professions & Professionalism – na nowy format przeniesiono 5 typowych artykułów socjologicznych z tego tytułu, z tabelami, ilustracjami i odsyłaczami. Autorzy omawiają szczegółowo wykorzystywaną wcześniej drogę przygotowania tekstu naukowego (powstającego zazwyczaj przy użyciu programu Microsoft Word, jako dokument .doc) do publikacji w formacie PDF, poddane ewaluacji oraz wykorzystane narzędzia konwersji z .DOC do .EPUB, proces generowania plików EPUB (i ich transformację do formatu MOBI obsługiwanego przez czytniki Kindle) oraz nowe procedury i etapy publikowania artykułów.

Cały proces transformacji przeprowadzono przy użyciu bezpłatnych aplikacji, okazał się on łatwy w wykonaniu, ale dość czasochłonny, jednak uznano, że osiągnięte efekty są warte poświęcanego nakładu pracy. Udało się też przekonać redaktorów Professions & Professionalism do wdrożenia nowych procedur, a HiOA planuje ich zastosowanie w przyszłości także w odniesieniu do innych czasopism. Aby ułatwić innym uczelnianym wydawcom wprowadzenie podobnego rozwiązania, artykuł uzupełniono odsyłaczami do kodu źródłowego oraz informacji przydatnych przy przeprowadzaniu konwersji.