Babin

W większości krajów na świecie, jedną z głównych misji bibliotek narodowych (BN) jest wieczyste archiwizowanie piśmiennictwa narodowego w formie drukowanej. Na przestrzeni lat, zobowiązania te rozszerzono o gromadzenie i zachowywanie publikacji w innych formatach, w tym nagrań dźwiękowych, fotografii, filmów oraz (w części państw) nagrań radiowych i telewizyjnych. W latach 90. ubiegłego wieku, BN zaczęły także zaliczać do spuścizny narodowej różnego typu dzieła i prace twórcze publikowane w Internecie. Autorki postanowiły sprawdzić, jak poszczególne instytucje definiują swoje podstawowe, tradycyjne zasoby, a jak kolekcje darmowych stron internetowych, i w jakim zakresie stosują ogólne zasady gromadzenia materiałów bibliotecznych przy tworzeniu narodowego archiwum sieci www.

Do końca lat 90. wypracowano 4 podejścia do doboru materiałów do krajowych archiwów internetowych: całościowe (automatyczna archiwizacja wszystkich treści ukazujących się na stronach należących do narodowych domen), selektywne (wg ustalonych kryteriów jakości lub zgodności z polityką gromadzenia danej biblioteki), przedmiotowe lub bazujące na wydarzeniach (gromadzenie, ręcznie lub automatycznie, stron powiązanych z interesującymi dla danej BN zagadnieniami lub zdarzeniami) oraz łączone (tworzenie automatycznie archiwizowanych zasobów oraz wybranych, nadzorowanych przez kuratorów kolekcji dotyczących określonych tematów lub zdarzeń). Aby ustalić status i popularność każdego z nich, przeanalizowano oficjalne dokumenty 18 BN z całego świata – wybrano instytucje reprezentatywne dla różnych kultur i regionów geograficznych, których zasoby były ogólne i nie ograniczały się do określonych dziedzin, i których polityka gromadzenia była prezentowana w sposób transparenty na stronach www; nie uwzględniono BN krajów, które mają więcej niż jedną bibliotekę narodową (Australia, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone itp.); zbadano również dokumentację 25 internetowych archiwów BN.

Sprawdzano, czy sieciowe repozytoria stanowią naturalne rozszerzenie zbiorów badanych BN i czy są zgodne z polityką gromadzenia lub też, czy narodowe archiwum sieciowe prowadzone jest w sposób odmienny od reszty kolekcji i na innych zasadach. Badanie przeprowadzono w trzech etapach. W pierwszym analizowano specyfikę tradycyjnych zasad gromadzenia BN, w drugim – charakterystykę polityki kształtowania narodowych archiwów sieciowych, w trzecim – dokonano porównań obu typów regulacji. Mimo że biblioteki z próby pochodziły z różnych kontynentów i kultur, ich tradycyjne zasady gromadzenia okazały się bardzo podobne (archiwizuje się w nich całość narodowej spuścizny wydawniczej, definiowanej szeroko, jako nie tylko dzieła publikowane w kraju, lecz także wszystkie powiązane z nim, jego językiem lub jego mieszkańcami publikacje wydawane za granicą), a zawarte w nich pojęcia zbiorów narodowych oraz źródła wpływu publikacji i instrumenty ich pozyskiwania były regulowane przez odpowiednie legislacje. Zauważono natomiast problemy ze stosowaniem konwencjonalnych koncepcji gromadzenia w odniesieniu do treści online oraz znaczące różnice między instytucjami, w przypadku zasad tworzenia archiwów internetowych. Z analizy ich dokumentacji wynika, że publikowanie w sieci stanowi dla większości BN wyzwanie, a krajowe przepisy nie zapewniają im narzędzi do gromadzenia treści online, a często ograniczają także aktywność sieciowych repozytoriów w związku z ochroną praw autorskich. Twórcy analizowanych dokumentów zdają się też wątpić w możliwość stworzenia kompletnego zbioru narodowych stron www, a treść tych regulacji odzwierciedla dylematy wynikające z chęci archiwizacji wszystkiego, zgodnie z tradycyjnymi konwencjami, i konieczności radzenia sobie z olbrzymią liczbą materiałów, często wątpliwej jakości, oraz z obwarowaniami prawa autorskiego. Efekt tych sprzeczności to dwa przeciwstawne podejścia: gromadzenie selektywne oraz (w miarę możliwości) całościowe, czasami – po kilkuletnich próbach łączone razem. Wydaje się więc, że BN są w połowie drogi do wypracowania nowego spojrzenia na narodowe dziedzictwo i zasady traktowania dokumentów sieciowych.