Babin

Powracającym tematem dyskusji w piśmiennictwie bibliotekoznawczym krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo jest zmieniająca się rola bibliotek publicznych. Z historycznej perspektywy, idea publicznych systemów bibliotecznych rozwijała się wraz z powstawaniem współczesnych zachodnich społeczeństw, a te ostatnie uległy w ciągu ostatnich 30 lat gwałtownym przeobrażeniom w związku z szybką ekspansją technologii informacyjno-komunikacyjnych, przemianami politycznymi i ekonomicznymi oraz procesami globalizacji. Doprowadziły one do powstania nowych metod pracy, nowych obowiązków i nowych obszarów działania dla tych instytucji oraz nowych wymagań ze strony użytkowników. W artykule, będącym częścią większego projektu badawczego analizującego oczekiwania lokalnych polityków wobec bibliotek publicznych, przybliżono sposób postrzegania tych oczekiwań przez dyrektorów szwedzkich książnic. W szczególności, celem autorki było sprawdzenie sytuacji bibliotek publicznych w Szwecji, określenie czynników, które wg badanej grupy, mogą stanowić zagrożenie dla przyszłości zarządzanych przez nich instytucji i podważać zasadność ich istnienia, oraz przedyskutowanie konsekwencji tych zagrożeń dla przyszłości sektora bibliotecznego.

Materiał do analizy zebrano przy pomocy kwestionariuszy wysłanych do dyrektorów bibliotek publicznych ze wszystkich 290 szwedzkich okręgów administracyjnych (w badaniu uwzględniono odpowiedzi respondentów z 251 gmin – 86,6%). Ankiety zawierały 23 pytania dotyczące różnych obszarów działalności – m.in. współpracy z partnerami zewnętrznymi i kontaktów z lokalnymi władzami oraz postrzeganych wyzwań, w tym – otwarte pytanie, do którego odwołano się w tytule artykułu. Treść zebranych danych empirycznych poddano jakościowej analizie z wykorzystaniem metody indukcyjnej, a następnie pogrupowano zgodnie z wyłonionymi w procesie kodowania kategoriami. Zidentyfikowano na tej podstawie 7 typów zagrożeń związanych z: wymuszającą cięcia budżetowe sytuacją ekonomiczną (57% wskazań), zmianami społecznymi i postępującą cyfryzacją różnych sfer życia (17%), sposobem postrzegania bibliotek przez opinię publiczną i brakiem świadomości nt. ich społecznych funkcji oraz oferowanych usług (14%), spadkiem liczby użytkowników (4%), polityką wobec tych instytucji na poziomie ogólnokrajowym i lokalnym oraz prawnymi podstawami ich działalności (2%), problemami z dostosowywaniem usług bibliotek do szybko zmieniających się potrzeb lokalnych społeczności (18%) oraz bibliotecznym personelem, jego kompetencjami i brakami kadrowymi (12%). Warto wspomnieć, że wg 7 respondentów, bibliotekom nie zagraża zupełnie nic.

Wytypowane ryzyka można podzielić na specyficzne dla bibliotek i te o charakterze ogólnym, dotykające także inne instytucje sektora publicznego, oraz na zewnętrzne (związane ze zmianami lokalnych uwarunkowań, potrzeb oraz poglądów na temat bibliotek) i wewnętrzne (dotyczące niemożności dostosowania się bibliotek i ich pracowników do nowych wymagań i zobowiązań). Z przeprowadzonej analizy wynika, że za najbardziej ryzykowne dla sytuacji i przyszłości badanych placówek uznano rozbieżności między ich bieżącymi działaniami i ofertą a oczekiwaniami odbiorców lub lokalnych decydentów. Jednym z powodów tych niezgodności jest traktowanie przez dyrektorów bibliotek zewnętrznych oczekiwań i presji jako nierealistycznych, drugim – brak zasobów, które mogłyby pozwolić bibliotekarzom na spełnianie wielu z nich. Biblioteki publiczne muszą się więc borykać zarówno z ideologicznymi, jak i praktycznymi ograniczeniami, dostrzeganie związanych z nimi zagrożeń nie oznacza jednak podważania legitymizacji instytucji biblioteki publicznej jako takiej.