Babin

W znanej książce na temat sposobów skutecznego zarządzania firmą – Best service is no service, autorstwa Billa Price’a i Davida Jaffe sformułowano szereg zasad sprzyjających poprawieniu efektywności pracy instytucji. Autorka artykułu, dyrektor ds. badań naukowych Publicznej Biblioteki Naukowo-Technicznej Syberyjskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk (GPNTB SO RAN), omawia w jaki sposób zasady te znajdują zastosowanie przy zarządzaniu biblioteką naukową. Oczywiście pozornie paradoksalne stwierdzenie sugerujące, że brak usług bibliotecznych poprawi jakość pracy nie traktuje się w książce i artykule dosłownie. Chodzi o usprawnienie pracy przez uproszczenie procedur.

Niemiecki system biblioteczny można sklasyfikować jako zdecentralizowaną organizację finansowaną przez poszczególne kraje związkowe i łączącą biblioteki zróżnicowane pod względem typów zbiorów, odbiorców i funkcji. Różnorodność ta ma swoje korzenie w historii rozwoju Niemiec i ich autonomicznych terytoriów. W kraju tym nie powołano żadnej centralnej instytucji koordynującej działalność bibliotek na poziomie ogólnokrajowym, nie opracowano też narodowego prawa bibliotecznego – federalne ustawy o bibliotekach uchwalono jak dotąd w trzech landach, a kolejne rozważają wprowadzenie zbliżonych aktów prawnych. W poszczególnych rejonach wdraża się projekty zarządzania jakością wzorowane w mniejszym lub większym stopniu na modelu TQM (Total Quality Management), czyli kompleksowego zarządzania jakością, i opracowywane pod kątem potrzeb określonych typów bibliotek, w programach tych nie bierze się jednak pod uwagę standardów branżowych i ekonomicznych, co utrudnia porównywanie tych placówek z jednostkami spoza sektora bibliotecznego i w skali kraju. Badaniem możliwości zastosowań instrumentów zarządzania ekonomicznego w bibliotekach zajmuje się od 2008 r. Instytut Zarządzania Jakością i Rozwoju Organizacyjnego w Bibliotekach (IQO) działający przy Szkole Wyższej Mediów w Stuttgarcie. W artykule omówiono realizowany przez tę jednostkę projekt badawczy pn. „Doskonała biblioteka”, mający wspierać placówki biblioteczne chcące wdrażać kompleksowy system zarządzania jakością, oraz scharakteryzowano jego założenia konceptualne. Przybliżono również doświadczenia i wnioski płynące z implementacji tego modelu.

Biblioteki szkół wyższych stosują różne metody zautomatyzowanego zarządzania przestrzenią i zasobami. Można do nich zaliczyć m.in. systemy kontroli drzwi, służące do monitorowania dostępu do biblioteki przez autoryzację tożsamości użytkownika oraz do gromadzenia statystyk wykorzystania obiektu, systemy kontroli obłożenia miejsc, wykorzystujące zbliżeniowe czujniki fotoelektryczne, czy skomputeryzowane systemy przydzielania wolnych miejsc w czytelniach. Wszystkie te technologie działają na podobnych zasadach, nie wystarczają jednak do zapewnienia 24-godzinnej ochrony zbiorów i bezpieczeństwa użytkowników. W artykule omówiono mechanizmy ich działania, a następnie zaprezentowano nowy, bazujący na widzeniu komputerowym system, opracowany w celu odpowiedniego zabezpieczenia biblioteki, omawiając szczegółowo jego projekt, komponenty sprzętu i algorytmy interpretacji danych wizualnych, przykłady implementacji oraz zasady wykorzystania.

Opracowany przez rosyjskie ministerstwo kultury Modelowy Standard Ogólnodostępnej Biblioteki (MSOB) traktuje bibliotekę jako wielofunkcyjną instytucję społeczno-kulturalną, a w epoce restrykcji finansowych stanowi narzędzie nacisku na władze lokalne w staraniach o fundusze. W artykule omówiono działania zgodne z MSOB, podjęte w ramach Wspólnej Sieci Ogólnodostępnych Bibliotek Petersburga – KSOB (Korporativnaâ Set’ Obščedostupnyh Bibliotek).

W 2007 r., na Pierwszym Wszechrosyjskim Forum Bibliotek Publicznych „Ogólnodostępne biblioteki wyzwaniem czasu”, wielu bibliotekarzy skarżyło się na zbyt małe zainteresowanie władz państwowych i lokalnych bibliotekarstwem. Autorka dowodzi, że sytuacja poprawiła się w latach 2014-2015, bowiem ministerstwo kultury opracowało i wniosło do Dumy szereg ustaw, m.in. ustawy dotyczące egzemplarza obowiązkowego w formie cyfrowej oraz krajowej biblioteki elektronicznej. Opracowano też zalecenia i wytyczne dotyczące usług dla osób niepełnosprawnych, ochrony dzieci przed szkodliwą informacją i wymagań na niektóre stanowiska biblioteczne.

Samoobsługa stała się standardową formą korzystania z zasobów i usług w wielu sektorach, a biblioteki eksperymentują z tym systemem od wielu lat (por. BABIN 2004/1/2/28), głównie ze względu na potencjalny wzrost efektywności obsługi i możliwość obniżenia kosztów administracyjnych po stronie instytucji oraz szybszą obsługę, większą wygodę użytkowania i wzrost zadowolenia z usług po stronie ich klienteli. Część projektów wdrażania samoobsługowych technologii kończy się niepowodzeniem, ze względu na negatywne nastawienie personelu, złą lokalizację lub funkcjonalność urządzeń umożliwiających samodzielne wypożyczanie i zwracanie materiałów bibliotecznych, bądź też niewłaściwy sposób komunikowania zasadności wprowadzanych zmian. Celem omówionego w artykule badania było przybliżenie referowanych w literaturze przedmiotu zalet i ograniczeń takich rozwiązań oraz sprawdzenie, na przykładzie placówek działających w systemie Biblioteki Publicznej Hrabstwa Baltimore (Baltimore County Public Library – BCPL), czy zmiana modelu obsługi klienta na samoobsługowy faktycznie przyniosła zakładane efekty, czyli wzrost satysfakcji użytkowników i oszczędności finansowe.

Ze względu na złożone zmiany zachodzące w środowisku bibliotecznym, rosnące wymagania w zakresie efektywności i transparentności stawiane organizacjom publicznym oraz coraz silniejszą konkurencję na rynku usług informacyjnych i edukacyjnych, na świecie powstaje coraz więcej inicjatyw mających na celu określenie kierunków i strategii rozwoju głównych obszarów aktywności bibliotek. Podobne działania, mające na celu jasne zdefiniowanie ról i zadań tych instytucji oraz określenie priorytetów zarządzania dla kadry kierowniczej podejmowane są także na Litwie. W artykule omówiono realizowany w tym państwie w latach 2011-2014 ogólnokrajowy projekt pn. LiBiTop (studium wykonalności optymalizacji sieci bibliotecznej), będący największym i jedynym opartym na dowodach przedsięwzięciem badawczym w skali kraju.

Szybka ekspansja technologii informacyjnych ma znaczenie dla rozwoju wszystkich organizacji, jednak niewiele z nich uległo transformacjom na tak dużą skalę jak biblioteki i ośrodki informacyjne, w których wpływ technologii widoczny jest we wszystkich sferach działalności – od gromadzenia, przez katalogowanie i udostępnianie informacji, po badania, promocję, współpracę i edukację online. W artykule omówiono wyniki badania sprawdzającego postawy dyrektorów bibliotek akademickich w Stanach Zjednoczonych wobec zarządzania zmianą. Jako punkt odniesienia wykorzystano w nim koncepcję czterech ram poznawczych (strukturalnych, związanych z zasobami ludzkimi, politycznych oraz symbolicznych) L.G. Bolmana i T.E. Deala (1984, 1991, 1997, 1999, 2003, 2008), służących do analizy procesu zarządzania organizacjami. Badano w nim również wpływ czynników demograficznych, cech bibliotek i zmiennych odnoszących się do kapitału ludzkiego na wykorzystywane podejścia do zarządzania zmianą, przeprowadzając w tym celu analizę regresji.

Artykuł dotyczy głownie doświadczeń Miedzyuczelnianej Biblioteki Medycznej (La Bibliothèque interuniversitaire de Santé – BIU Santé) przy Uniwersytecie Paris Descartes, ale także sytuacji innych bibliotek uniwersyteckich na terenie Francji i jej departamentów zagranicznych. Trudności finansowe zmusiły liczne francuskie biblioteki uniwersyteckie do rezygnacji z prenumeraty (bądź z bezpośredniego zakupu) elektronicznych i drukowanych czasopism i książek naukowych oraz baz danych. Omówiono przyczyny obecnej sytuacji, jej skutki, problemy związane z zarządzaniem biblioteką w sytuacji niedoboru publikacji oraz propozycje i perspektywy ich rozwiązań.

Biblioteki i centra informacyjne mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju społecznym i gospodarczym terenów wiejskich, dzięki prowadzeniu działań edukacyjnych i zapewnianiu ich mieszkańcom usług informacyjno-komunikacyjnych. Rola takich placówek jest szczególnie istotna w państwach rozwijających się, jednak w niemal wszystkich regionach świata, a zwłaszcza w krajach Południa, ośrodki tego typu borykają się z wieloma trudnościami, takimi jak brak funduszy i wsparcia ze strony władz centralnych i lokalnej administracji, czy też brak stabilnych podstaw dla działalności; wszędzie też próbuje się je rozwiązywać na wiele różnych sposobów. W artykule omówiono wyniki przeglądu piśmiennictwa poświęconego problemom i perspektywom wiejskich służb biblioteczno-informacyjnych oraz zmianom charakteru ich usług związanym z ekspansją nowych technologii. Przedstawiono także rekomendacje i wnioski dotyczące strategii mogących przyczynić się do zapewnienia takim centrom możliwości trwałego i zrównoważonego rozwoju.