Babin

Biblioteki publiczne od wielu lat muszą uzasadniać swoje miejsce w społeczeństwie oraz rynkową wartość swoich usług, a w 2014 r. – okresie likwidacji placówek bibliotecznych w Wielkiej Brytanii i obcinania państwowych dotacji na ich działalność, zadanie to stało się tym bardziej istotne. Jedną z korzyści jakie biblioteki przynoszą lokalnym społecznościom jest zapewnianie mieszkańcom miejsca spotkań, współpracy i komunikacji oraz możliwości tworzenia i zacieśniania więzi i realizacji wspólnych potrzeb, i tworzenie tym samym kapitału społecznego budowanego na bazie wzajemnych relacji, wspólnych norm i zaufania. Ponieważ pojęcie to od 10 lat wiązane jest coraz ściślej z bibliotekami publicznymi (zob. BABIN 2009/2/101), autorka postanowiła przeanalizować rolę biblioteki jako miejsca, z punktu widzenia teorii kapitału społecznego, omawiając w artykule dostępną literaturę poświęconą obu koncepcjom i prezentując dwa studia przypadku: bibliotek publicznych Edynburga (Edinburgh City Libraries) i bibliotek publicznych Kopenhagi (Københavns Biblioteker).

Badanie przeprowadzono między wrześniem 2013 i kwietniem 2014 r., sprawdzając, w jaki sposób podejmowane w obu systemach bibliotecznych działania mogą się przyczyniać do budowy społecznego kapitału i jakie są mechanizmy tego procesu. Założono przy tym, że ze względu na zbliżone wskaźniki ekonomiczne, społeczne, prawne i polityczne, na poziomie makro, Szkocja i Dania powinny mieć podobny poziom społecznego zaufania, stanowią więc dobry materiał do porównań i wniosków. Dane do analizy zebrano na podstawie przeglądu piśmiennictwa oraz przy pomocy jakościowych wywiadów z kierownikami bibliotek i obserwacji (do porównań wybrano po 3 biblioteki w każdym z miast, reprezentujące różne obszary społeczno-demograficzne).

Uznano, że personel bibliotek w Kopenhadze i Edynburgu jest aktywnie zaangażowany w tworzenie kapitału społecznego na wiele różnych sposobów, w tym m.in. przez organizowanie spotkań i pomoc w ich organizacji, działania integracyjne, zaspokajanie potrzeb edukacyjnych różnych środowisk i zapewnianie przyjaznej, niemal „domowej” publicznej przestrzeni służącej tworzeniu więzi miedzy różnymi grupami – w obu miastach obiekty biblioteczne wykorzystywane były w wielu zarówno nieformalnych, jak i formalnych celach (debaty, wydarzenia kulturalne, czytanie z dziećmi, spotkania towarzyskie, szkolenia, warsztaty i in.), przy czym nie zaobserwowano zbyt wielu interakcji między nieznającymi się użytkownikami, zwłaszcza z odmiennych grup etnicznych czy wiekowych. Przeprowadzone porównanie wykazało wiele podobieństw między Kopenhagą i Edynburgiem, różnice dotyczyły natomiast podejścia do zaufania (duńskie biblioteki dają użytkownikom bardzo duży kredyt zaufania, udostępniając im m.in. samoobsługowe punkty biblioteczne i traktując powiększanie zakresu swobody i odpowiedzialności czytelników jako strategię rozwoju społecznych aktywów).

We wnioskach stwierdzono, że głównymi elementami mającymi wpływ na potencjał bibliotek w zakresie budowy społecznego kapitału są: budynki i przestrzeń biblioteczna (architektura i wzornictwo), stosunek pracowników i wolontariuszy do użytkowników i zacieśnianie wzajemnych relacji oraz kontakty i powiązania bibliotek z lokalną społecznością; dużą rolę odgrywa również promocja kultury. Zaznaczono jednocześnie, że ze względu na małą próbę badawczą, prawdopodobieństwo kulturowej stereotypizacji i brak możliwości generalizacji wyników, istnieje potrzeba prowadzenia dalszych, szerzej zakrojonych badań nad rolą biblioteki jako miejsca i identyfikacją czynników generujących i wzmacniających zasoby kapitału społecznego.