Babin

W artykule omówiono wyniki pierwszego ogólnokrajowego sondażu analizującego praktyki i metody organizacji działań związanych z ochroną tradycyjnych zasobów oraz treści cyfrowych w greckich bibliotekach i archiwach. Badanie miało uzupełnić luki w dokumentacji poświęconej problemom zabezpieczenia zbiorów bibliotecznych i archiwalnych, zwłaszcza w odniesieniu do materiałów w tradycyjnych formatach (którym, w związku z szybkim rozwojem kolekcji cyfrowych poświęca się obecnie stosunkowo mniej uwagi). Zebrane dane miały również pomóc w ocenie podejmowanych w tym zakresie działań i przygotować podstawy do opracowania narodowej strategii zarządzania ochroną i konserwacją zasobów greckich instytucji kultury.

Jak dotąd, w Grecji, podobnie jak w wielu europejskich państwach, brakuje narodowej polityki regulującej ochronę zbiorów pod względem organizacyjno-prawnym, nie ma również organizacji, która byłaby odpowiedzialna za zabezpieczanie i konserwację krajowego zasobu bibliotek i archiwów. Celem sondażu, poza zbadaniem podejścia badanych instytucji do analizowanej problematyki oraz bieżącego stanu i modelu ich zaangażowania, było więc określenie kontekstu w jakim prowadzi się prace nad ochroną zbiorów, w tym wpływu struktury organizacyjnej na implementację działań profilaktycznych oraz konserwatorsko-restauratorskich. Sprawdzano w szczególności, czy i w jakim zakresie: 1) w badanych instytucjach dostępne zasoby ludzkie, poziom finansowania i wyposażenie zapewniają zachowanie ich zbiorów; 2) wdraża się zasady organizacji ochrony zbiorów wspierające podejmowane działania i identyfikujące czynniki pomocne przy realizacji takich zadań; 3) dba się o długoterminowe zachowanie własnych kolekcji; 4) istnieje odpowiednie zaplecze infrastrukturalne i techniczne do prowadzenia takich prac, 5) prowadzenie szkoleń w zakresie zabezpieczenia zbiorów ma wpływ na implementację programów ochrony; 6) państwowe organizacje i struktury mogą odgrywać centralną role w organizowaniu i promowaniu stosowanych działań ochronnych w najbliższej przyszłości.

Do udziału w badaniu zaproszono 346 instytucji z 5 kategorii (archiwa państwowe, biblioteki publiczne, regionalne, akademickie i prywatne). Uzyskano 153 odpowiedzi (44,5%), najwięcej – z bibliotek publicznych; autorce nie udało się przy tym namówić do wzięcia udziału u w sondażu Biblioteki Narodowej. Z analizy zebranych danych wynika, że mimo braku odpowiednich środków (kadrowych, sprzętowych i budżetowych), badane placówki prowadzą, stosownie do bieżących potrzeb, działania mające zapewnić zbiorom bezpieczeństwo i odpowiedni stan zachowania (zarówno prewencyjne jak i naprawcze), większość z nich nie ma jednak warunków do ich realizacji w odpowiedni sposób (w przypadku ponad 80% – istotny problem stanowi niedobór personelu, w tym wykwalifikowanych specjalistów), wysiłki te nie są też dostateczne by zapewnić długotrwałe zachowanie zasobów. W skali kraju widoczne jest także, że bardziej efektywną współpracę na rzecz ochrony zbiorów prowadzą archiwa, a nie biblioteki.

Ustalono również m.in., że rozmiar instytucji ma wpływ na wdrażanie programów ochrony tylko w przypadku dużych placówek (w odniesieniu do małych i średnich nie zanotowano znaczących różnic). Zależy także od niego rodzaj podejmowanych działań: duże instytucje współpracują częściej z partnerami zewnętrznymi, zamiast zatrudniać konserwatorów, wspierają także zarówno prace profilaktyczne, jak i zaradcze; średnie biblioteki i archiwa podejmują głównie kroki zaradcze, małe – prewencyjne. Nie potwierdzono także, by sposób organizacji i wdrażania działań ochronnych uzależniano od wieku zbiorów, zaobserwowano natomiast, że instytucje posiadające historyczne kolekcje koncentrują się bardziej na działaniach profilaktycznych, a współczesne – na konserwatorskich. Mimo że ponad 90% badanych zgadza się, że sformalizowanie zasad ochrony pomogło by w realizacji misji i celów ich instytucji, tylko 28% z wszystkich placówek opracowało jakąś formę takiej polityki, a tylko 14% zrobiło to w postaci pisemnej. Również mniejszość (34,2%) stanowią instytucje, których personel przeszkolono w zakresie ochrony i konserwacji zbiorów, szkolenia tego typu są natomiast wysoko cenione przez 88,7% respondentów. Zauważono także istotne braki w odniesieniu do zarządzania kryzysowego, w tym w zakresie środków bezpieczeństwa i organizacji przygotowania na wypadek katastrof – plan postępowania w takich sytuacjach miało tylko niecałe 30% instytucji.

Na podstawie uzyskanych wyników wywnioskowano, że dwa parametry na które warto położyć szczególny nacisk na poziomie instytucjonalnym i/lub międzyinstytucjonalnym to ustalenie polityki ochrony i rekrutacja odpowiednio przeszkolonych pracowników. Na poziomie krajowym istotne jest natomiast opracowanie zbioru najlepszych praktyk i rozwijanie na ich podstawie standardów i wytycznych, wspieranie programów szkoleniowych dla personelu, oraz rozwijanie współpracy i programów partnerskich, które pozwoliłyby częściowo rozwiązać problemy wynikające z ograniczeń budżetowych i sprzętowych poszczególnych bibliotek i archiwów. Kluczowym krokiem w kierunku efektywnej ochrony ich zbiorów byłoby poszerzenie kompetencji i uprawnień jednostki centralnej, takiej jak Biblioteka Narodowa lub Główne Archiwum Państwowe Grecji, wspierającej merytoryczne działania pozostałych instytucji.