Babin

W krajach członkowskich Unii Europejskiej można obserwować zmianę paradygmatu popularyzacji publikacji naukowych oraz znaczne postępy ruchu Open Access (OA) w środowisku akademickim, możliwe po części dzięki regulacjom wprowadzanym przez największych graczy finansujących badania naukowe. Można też mówić o pozytywnym wpływie polityki otwartości na rozpowszechnianie wyników badań. Ponieważ ekonomiczne modele publikowania w wolnym dostępie znajdują się nadal na etapie rozwoju, zmieniając jednocześnie znacząco role bibliotek akademickich i stosowane w nich procedury dotyczące m.in. udostępniania produkcji naukowej i gromadzenia powiązanych z tym statystyk, autorzy postanowili sprawdzić i poddać ewaluacji statystyczne narzędzia i dane, jakimi dysponują obecnie fińskie biblioteki, by porównywać koszty związane z różnymi trybami dystrybucji materiałów naukowych. Przeanalizowali również potencjalne koszty publikowania w różnych modelach OA, zestawiając je z bieżącą strukturą wydatków, głównie na dostęp do treści elektronicznych za opłatą (ang. paywall access – PW).

W artykule omówiono na wstępie wprowadzone w Finlandii zasady publikowania w wolnym dostępie i sposoby jego finansowania – analizę finansową oparto na informacjach pozyskanych z bazy fińskiej Narodowej Biblioteki Naukowej, portalu Vipunen gromadzącego statystyki nt. szkolnictwa wyższego i i fińskiej narodowej bazy publikacji naukowych – Juuli; przedstawiono także ich zalety i ograniczenia. Wskazano m.in., że gromadzenie dokładnych danych nt. publikacji naukowych jest niezmiernie istotne, gdyż ich liczba i jakość jest jednym z głównych kryteriów wykorzystywanych przez władze przy przydzielaniu środków finansowych fińskim uniwersytetom, a ponieważ rząd Finlandii planuje wprowadzić od 2019 r. dostępność produkcji badawczej uczelni w OA jako jeden z warunków uzyskania przez nie dofinansowania, zbieranie danych statystycznych nt. stopnia upowszechnienia OA będzie jeszcze bardziej kluczowym zadaniem. Następnie porównano szacunkowe koszty udostępniania całości produkcji naukowej w OA z faktycznymi, obecnymi kosztami dostępu do treści naukowych, i uznano na tej podstawie, że publikowanie w wolnym dostępie byłoby w fińskim kontekście tańsze niż obecny, bazujący na licencjach i PW model, i mogłoby przynieść bibliotekom znaczące oszczędności. Zaznaczono jednocześnie, że ze względu na niedostateczną dokładność i wiarygodność dostępnych w czasie badania statystyk, trudno jednoznacznie udowodnić tę hipotezę i określić, w jakim momencie można będzie zacząć rezygnować z umów licencyjnych z największymi dostawcami, niezbędnych obecnie by zapewnić użytkownikom dostęp do czasopism naukowych i baz danych. W podsumowaniu przedyskutowano alternatywne podejścia do rozwoju narzędzi statystycznych służących do oceny realnych kosztów publikowania prac naukowych.