Babin

Ze względu na złożone zmiany zachodzące w środowisku bibliotecznym, rosnące wymagania w zakresie efektywności i transparentności stawiane organizacjom publicznym oraz coraz silniejszą konkurencję na rynku usług informacyjnych i edukacyjnych, na świecie powstaje coraz więcej inicjatyw mających na celu określenie kierunków i strategii rozwoju głównych obszarów aktywności bibliotek. Podobne działania, mające na celu jasne zdefiniowanie ról i zadań tych instytucji oraz określenie priorytetów zarządzania dla kadry kierowniczej podejmowane są także na Litwie. W artykule omówiono realizowany w tym państwie w latach 2011-2014 ogólnokrajowy projekt pn. LiBiTop (studium wykonalności optymalizacji sieci bibliotecznej), będący największym i jedynym opartym na dowodach przedsięwzięciem badawczym w skali kraju.

Projekt został zainicjowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Ministerstwo Kultury. Skoncentrowano się w nim na 10 instytucjach – 5 regionalnych bibliotekach publicznych zlokalizowanych w największych litewskich miastach i 5 instytucjach mających, na mocy ustawy o bibliotekach, status bibliotek o znaczeniu ogólnokrajowym. Jego elementami składowymi były trzy prowadzone na dużą skalę badania poświęcone analizie krajowych trendów istotnych dla bibliotek (na poziomie makro i mikro), opracowaniu przyszłych scenariuszy dla tych instytucji i ewaluacji ich strategicznych planów i wyników. Szukano w ich ramach odpowiedzi na następujące pytania: jakie są najważniejsze zmiany, szanse i zagrożenia, które mogą mieć wpływ na funkcje i zapotrzebowanie na usługi biblioteczne w ciągu kolejnych 10 lat, jakie są główne osiągnięcia, słabości i potencjalne nisze dla działalności badanych placówek i jakie strategie pozwolą bibliotekom na odpowiednie reagowanie na zmiany zachodzące w następnej dekadzie. Wyniki projektów cząstkowych LiBiTop zintegrowano i wykorzystano do przygotowania długofalowych rekomendacji dla władz i dyrektorów bibliotek. Autorka omawia w tekście przyjęte w jego ramach innowacyjne rozwiązania metodologiczne obejmujące metodę PEST (Political, Economic, Social, Technological), czyli analizę czynników politycznych, ekonomicznych, społecznych i technologicznych, wywiady z przedstawicielami bibliotek i nadzorujących je organów, planowanie scenariuszy, jakościową analizę treści strategicznych planów bibliotek, grupy fokusowe z udziałem wyższej kadry zarządzającej, warsztaty, podejście zrównoważonej karty wyników oraz sondaże badające satysfakcję użytkowników i pracowników bibliotek. Referuje również uzyskane w każdym etapie wyniki oraz najważniejsze, bazujące na uzyskanych dowodach wnioski. Wynika z nich m.in., że litewskie biblioteki działają sprawnie i skutecznie, gdy władze angażują je w proces realizacji różnego typu krajowych programów (ochrona zdrowia, innowacje, integracja społeczna niepełnosprawnych itp.), mają też duży wkład w ich realizację, są jednak niemal nieobecne w dokumentach strategicznych litewskich władz, brakuje im więc wytycznych do dalszych działań i strategii opracowywanych na poziomie międzyresortowym. Za jeden z najważniejszych warunków zwiększenia potencjału bibliotek uznano dbałość o wysoki poziom kompetencji bibliotekarzy i zapewnienie możliwości ich doskonalenia; za najważniejsze obszary wymagające uwagi: optymalizację kształtowania zbiorów, zwiększenie funkcjonalności w zakresie rozwoju usług elektronicznych i promocji ich szerszego wykorzystywania oraz poprawę efektywności organizacji prowadzonych działań.