Babin

Po upadku ZSRR, ujawnił się problem tzw. zbiorów przemieszczonych, czyli takich, które zmieniły lokalizację na skutek działań wojennych – książek zdobycznych i utraconych; podjęto wówczas również pierwsze próby podjęcia międzynarodowej współpracy w zakresie dokumentacji poniesionych strat. Już w 1992 r., z inicjatywy dyrektorki Wszechrosyjskiej Państwowej Biblioteki Piśmiennictwa Zagranicznego (Vserossijskaâ Gosudarstvennaâ Biblioteka Innostrannoj Literatury – VGBIL), E. Ju. Genievoj, zorganizowano okrągły stół „Restytucja zbiorów bibliotecznych i współpraca europejska”, z udziałem przedstawicieli głównych bibliotek niemieckich i rosyjskich.

Mimo rozbieżności uzgodniono zakaz handlu książkami ze zbiorów przemieszczonych i utworzono pierwsze wspólne zespoły robocze. VGBIL we współpracy z Niemcami opublikowała „Katalog niemieckojęzycznego piśmiennictwa XVI w. w zbiorach VGBIL” oraz w 1992 r. zorganizowała wystawy „Książki ofiarami wojny” i „Niemieckie zdobyczne książki w zbiorach VGBIL”. Równocześnie rosyjskie ministerstwo kultury opublikowało 16 tomowy „Centralny katalog rosyjskich dóbr kultury utraconych w trakcie II wojny światowej”, którego 11 tom (w 6 vol.) zawiera opisy 3500 zaginionych książek. W 1999 r. VGBIL publikuje katalog „Zagraniczne znaki własności w zbiorach rzadkich książek VGBIL”, w 2000 r. razem z bibliotekami niemieckimi organizuje międzynarodową konferencję „Kulturalna mapa Europy. Losy przemieszczających się dóbr kulturalnych w trzecim tysiącleciu”.

Rok później w Bibliotece powołano ośrodek informacyjno-dokumentacyjny ds. zbiorów przemieszczonych, który m.in. systematycznie publikuje biuletyn „Zdobycze wojenne” oraz rozpoczęto prace nad portalem „Przemieszczone skarby”. Autorki artykułu skoncentrowały się na inicjatywie pn. Rosyjsko-Niemiecki Dialog Międzybiblioteczny (RNDM), zakładającej stałą współpracę oraz systematyczne spotkania przedstawicieli największych bibliotek obu krajów. Ramy pomysłu zarysowano na berlińskiej konferencji 2006 r. „Biblioteki i przemieszczone dobra kultury”. Pierwsze wielkie wspólne projekty dotyczyły arystokratów niemieckich, którzy pod koniec wojny wystąpili przeciw Hitlerowi oraz losów ich rodzin i kolekcji bibliotecznych: Hrabia Carl-Hans graf von Hardenberg – historia rodziny i kolekcji bibliotecznej, Friedrich-Werner graf von Schulenburg – dyplomata i człowiek, Rodzina hrabiów Yorck von Wartenburg.

W ramach drugiego spotkania (Berlin, 2010), postanowiono kontynuować ten ostatni projekt , trzecie posiedzenie (Perm, 2012) włączono do konferencji Rosyjskiego Stowarzyszenia Bibliotecznego. Autorki artykułu szczegółowo omówiły tylko czwarte spotkanie PNDM (Lipsk, 2013). Przedstawiono na nim m.in. losy zbiorów Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, z których 7 tys. tytułów znajduje się obecnie w bibliotece przy Ermitażu. Przedstawiciele Rosyjskiej Biblioteki Państwowej, biblioteki Uniwersytetu w Woroneżu oraz biblioteki Południowego Federalnego Uniwersytetu w Rostowie na Donem scharakteryzowali swoje zbiory starodruków europejskich, losy zagranicznych księgozbiorów i niemieckie kolekcje pozyskane po wojnie. Z kolei przedstawicielka Biblioteki Państwowej w Berlinie – Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego zreferowała niemieckie poszukiwania tytułów wymienionych w rosyjskim katalogu strat wojennych, które nie dały jednak rezultatów. Piąte spotkanie w ramach PNDM (Saratów, 2014) poświęcono problemom digitalizacji cymeliów oraz wirtualnej rekonstrukcji składu i losów zaginionych kolekcji. Następne posiedzenie ma się odbyć w 2016 r. w Dreźnie.

Dwie konferencje NRDM zostały uświetnione przez uroczystości przekazania Rosjanom książek. W 2012 roku Wolny Uniwersytet Berlina przekazał Rosji 9 książek będących niegdyś własnością Państwowego Uniwersytetu w Smoleńsku, natomiast na czwartym spotkaniu w Lipsku odbyło się uroczyste przekazanie Rosji, przez spadkobierców hrabiego Schulenburga, 135 książek , które stanowiły niegdyś posag carycy Marii Fiodorowny. W artykule omówiono losy tej kolekcji oraz poszukiwania książek z prywatnych zbiorów Schulenburgów w bibliotekach moskiewskich. Bibliotekę carycy przekazano do kompleksu muzealnego w Pawłowsku.