Międzybiblioteczny dialog rosyjsko niemiecki: przegląd prac
,Kategorie: Źródła informacji, Biblioteki jako kolekcje, Zarządzanie
Tagi: Niemcy, Rosja, historia kolekcji, restytucja zbiorów, straty wojenne, współpraca międzynarodowa, zbiory biblioteczne, zbiory przemieszczone, zbiory specjalne, zbiory zdobyczne
Po upadku ZSRR, ujawnił się problem tzw. zbiorów przemieszczonych, czyli takich, które zmieniły lokalizację na skutek działań wojennych – książek zdobycznych i utraconych; podjęto wówczas również pierwsze próby podjęcia międzynarodowej współpracy w zakresie dokumentacji poniesionych strat. Już w 1992 r., z inicjatywy dyrektorki Wszechrosyjskiej Państwowej Biblioteki Piśmiennictwa Zagranicznego (Vserossijskaâ Gosudarstvennaâ Biblioteka Innostrannoj Literatury – VGBIL), E. Ju. Genievoj, zorganizowano okrągły stół „Restytucja zbiorów bibliotecznych i współpraca europejska”, z udziałem przedstawicieli głównych bibliotek niemieckich i rosyjskich.
Mimo rozbieżności uzgodniono zakaz handlu książkami ze zbiorów przemieszczonych i utworzono pierwsze wspólne zespoły robocze. VGBIL we współpracy z Niemcami opublikowała „Katalog niemieckojęzycznego piśmiennictwa XVI w. w zbiorach VGBIL” oraz w 1992 r. zorganizowała wystawy „Książki ofiarami wojny” i „Niemieckie zdobyczne książki w zbiorach VGBIL”. Równocześnie rosyjskie ministerstwo kultury opublikowało 16 tomowy „Centralny katalog rosyjskich dóbr kultury utraconych w trakcie II wojny światowej”, którego 11 tom (w 6 vol.) zawiera opisy 3500 zaginionych książek. W 1999 r. VGBIL publikuje katalog „Zagraniczne znaki własności w zbiorach rzadkich książek VGBIL”, w 2000 r. razem z bibliotekami niemieckimi organizuje międzynarodową konferencję „Kulturalna mapa Europy. Losy przemieszczających się dóbr kulturalnych w trzecim tysiącleciu”.
Rok później w Bibliotece powołano ośrodek informacyjno-dokumentacyjny ds. zbiorów przemieszczonych, który m.in. systematycznie publikuje biuletyn „Zdobycze wojenne” oraz rozpoczęto prace nad portalem „Przemieszczone skarby”. Autorki artykułu skoncentrowały się na inicjatywie pn. Rosyjsko-Niemiecki Dialog Międzybiblioteczny (RNDM), zakładającej stałą współpracę oraz systematyczne spotkania przedstawicieli największych bibliotek obu krajów. Ramy pomysłu zarysowano na berlińskiej konferencji 2006 r. „Biblioteki i przemieszczone dobra kultury”. Pierwsze wielkie wspólne projekty dotyczyły arystokratów niemieckich, którzy pod koniec wojny wystąpili przeciw Hitlerowi oraz losów ich rodzin i kolekcji bibliotecznych: Hrabia Carl-Hans graf von Hardenberg – historia rodziny i kolekcji bibliotecznej, Friedrich-Werner graf von Schulenburg – dyplomata i człowiek, Rodzina hrabiów Yorck von Wartenburg.
W ramach drugiego spotkania (Berlin, 2010), postanowiono kontynuować ten ostatni projekt , trzecie posiedzenie (Perm, 2012) włączono do konferencji Rosyjskiego Stowarzyszenia Bibliotecznego. Autorki artykułu szczegółowo omówiły tylko czwarte spotkanie PNDM (Lipsk, 2013). Przedstawiono na nim m.in. losy zbiorów Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, z których 7 tys. tytułów znajduje się obecnie w bibliotece przy Ermitażu. Przedstawiciele Rosyjskiej Biblioteki Państwowej, biblioteki Uniwersytetu w Woroneżu oraz biblioteki Południowego Federalnego Uniwersytetu w Rostowie na Donem scharakteryzowali swoje zbiory starodruków europejskich, losy zagranicznych księgozbiorów i niemieckie kolekcje pozyskane po wojnie. Z kolei przedstawicielka Biblioteki Państwowej w Berlinie – Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego zreferowała niemieckie poszukiwania tytułów wymienionych w rosyjskim katalogu strat wojennych, które nie dały jednak rezultatów. Piąte spotkanie w ramach PNDM (Saratów, 2014) poświęcono problemom digitalizacji cymeliów oraz wirtualnej rekonstrukcji składu i losów zaginionych kolekcji. Następne posiedzenie ma się odbyć w 2016 r. w Dreźnie.
Dwie konferencje NRDM zostały uświetnione przez uroczystości przekazania Rosjanom książek. W 2012 roku Wolny Uniwersytet Berlina przekazał Rosji 9 książek będących niegdyś własnością Państwowego Uniwersytetu w Smoleńsku, natomiast na czwartym spotkaniu w Lipsku odbyło się uroczyste przekazanie Rosji, przez spadkobierców hrabiego Schulenburga, 135 książek , które stanowiły niegdyś posag carycy Marii Fiodorowny. W artykule omówiono losy tej kolekcji oraz poszukiwania książek z prywatnych zbiorów Schulenburgów w bibliotekach moskiewskich. Bibliotekę carycy przekazano do kompleksu muzealnego w Pawłowsku.