Babin

Przygotowania do wprowadzenia egzemplarza obowiązkowego (eo) publikacji elektronicznych rozpoczęto w kilku państwach w latach 90. ubiegłego wieku, a analizę możliwości odniesienia istniejących w tych krajach ustaw o eo do materiałów cyfrowych na nośnikach fizycznych i publikowanych online, zawarto m.in. w opublikowanym przez UNESCO raporcie The Legal Deposit of Electronic Publications z 1996 r., opracowanym przez grupę roboczą Konferencji Dyrektorów Bibliotek Narodowych (Conference of Directors of National Libraries – CDNL). W Szwecji, prace nad rozszerzeniem obowiązujących przepisów na publikacje dystrybuowane publicznie w sieciach elektronicznych rozpoczęto w 2009 r, a w 2012 r. nowa ustawa (e-eo) została przyjęta przez szwedzki parlament i po okresie testowym zaczęła obowiązywać w pełni od 1 stycznia 2015 r. W artykule przybliżono historię i specyfikę szwedzkiego eo, założenia nowej legislacji i zawarte w niej postanowienia, koncentrując się na technicznych i formalnych wyzwaniach związanych z gromadzeniem dokumentów elektronicznych i zapewnieniem odpowiedniej jakości opisujących je metadanych. Przedstawiono również wnioski zebrane po roku od wejścia e-eo w życie.

Przepisy ustawy są wiążące dla indywidualnych dostawców, wydawców, producentów, dystrybutorów, pośredników, agencje rządowe, federalne i samorządowe. Obejmują elektroniczne materiały udostępnione publicznie przez transfer w sieci, w postaci pojedynczych, utrwalonych plików, które mają być prezentowane w ten sam sposób przy każdym obejrzeniu. Ich zawartość może stanowić dowolne połączenie tekstu, dźwięku i obrazu. Przykłady to artykuły zawierające tekst i zdjęcia, nagrania dźwiękowe, klipy wideo, programy telewizyjne z sieciowych stacji i platform usługowych, pliki muzyczne i filmowe, podkasty, raporty i dokumenty urzędowe i ebooki. Nie obejmują natomiast całych stron ww lub baz danych, programów komputerowych i innego typu oprogramowania, transmisji strumieniowych, stale aktualizowanych materiałów (np.wiki), prywatnie publikowanych zdjęć, filmów, muzyki i blogów, treści z wewnętrznych sieci firm i gier online. Każdy kwalifikujący się egzemplarz elektroniczny powinien być dostarczany Bibliotece Narodowej Szwecji (BNS) na nośniku danych w formie oryginalnej, wraz z informacjami dotyczącymi miejsca i czasu publikacji, formatu materiału, haseł chroniących dostęp, oraz informacji o powiązaniach danej pozycji z innymi materiałami podlegającymi eo.

Przy przygotowywaniu ustawy brano pod uwagę doświadczenia innych państw skandynawskich – Norwegii, Danii i Finlandii, w tym problemy związane z olbrzymią liczbą typów mediów dostarczanych przez tysiące wydawców i dostawców, ograniczenia stosowanych metod zbierania e-zasobów, takich jak wykorzystywanie robotów internetowych ekstrahujących sieciowe publikacje elektroniczne, i brak możliwości pozyskiwania tą metoda metadanych technicznych do celów archiwizacji. Uwzględniono również wymóg wysokiego poziomu automatyzacji przy przetwarzaniu danych – od ich pozyskiwania, przez walidacje, transformację, uzupełnianie i przechowywanie. W celu sprostania tym wyzwaniom, BNS opracowała nowe elektroniczne systemy i procedury pracy, szczegółowo omówione przez autorów w tekście. Obecnie, Biblioteka zapewnia różnego typu dostawcom 4 metody wpływu eo online: kanały RSS, protokoły transferu plików FTP, protokół OAI-PMH i transfer przez formularz sieciowy. W planach ma implementację standardu Digital Data Exchange (DDEX) i Online Information eXchange (ONIX). Funkcję elektronicznego archiwum do pobierania i przechowywania e-eo i cyfrowych zasobów pełni system Mimer, którego architekturę oparto na standardzie Open Archival Information System (OAIS). Metadane pozyskane z zewnętrznych źródeł uzupełnia się o metadane administracyjne i techniczne. Jako format archiwalny w Mimer wybrano standardy METS-MODS. Archiwizowane obiekty zapisywane są w postaci pakietu AIP. Automatycznie, przez transformację z wewnętrznego formatu AIP do MARC21 tworzy się również rekord w katalogu centralnym LIBRIS.

W ciągu roku pracy systemu (do 3 lutego 2016), pozyskano ponad 3 mln pakietów (100 terabajtów danych), przy czym duża część to efekt projektu digitalizacji gazet. Wśród materiałów powstałych w formie cyfrowej, pozyskanych w ramach e-eo, największa część pochodziła z gazet online (1,1 mln pakietów). Kwestie wymagające pogłębionej uwagi dotyczyły głównie deduplikacji rekordów trafiających do Libris i różnic w poziomie ich opisu bibliograficznego oraz zapewnienia większej transparentności wyboru publikacji wpływających jako e-eo i mających pojawić się w katalogu oraz wyboru widocznych w nim elementów metadanych. Biblioteka planuje więc uzupełnienie instrukcji dla wydawców i dostawców, związanych z e-eo o tego typu informacje.