Projekt DEAL, czyli przyszłość dostępu do publikacji naukowych w Niemczech – wywiad z Bernhardem Mittermaierem
,Kategorie: Dostęp do publikacji, Działalność biblioteki, Wydawcy, Źródła informacji
Tagi: czasopisma naukowe, DEAL (projekt), e-czasopisma, licencje, Niemcy, open access, otwarty dostęp do publikacji, prenumerata, publikowanie w otwartym dostępie, udostępnianie zbiorów, umowy licencyjne, wydawcy
Możliwość komentowania Projekt DEAL, czyli przyszłość dostępu do publikacji naukowych w Niemczech – wywiad z Bernhardem Mittermaierem została wyłączona
W artykule omówiono prowadzone w Niemczech prace nad projektem ogólnokrajowego konsorcjum DEAL, zrzeszającego kilkaset niemieckich instytucji akademickich, w tym uniwersytety, politechniki, instytuty badawcze oraz państwowe i regionalne biblioteki. Zadaniem DEAL jest zażegnanie tzw. „kryzysu czasopism” i uzgodnienie warunków ogólnokrajowych umów licencyjnych na całe portfolio naukowych czasopism elektronicznych trzech największych światowych wydawców: Elsevier, Springer Nature i Wiley, kontrolujących ponad połowę niemieckiego rynku publikacji naukowych. Bernhard Mittermaier – przedstawiciel zespołu negocjatorów DEAL, referuje w nim przebieg i dotychczasowe efekty burzliwych pertraktacji dotyczących zmiany dotychczasowych, kwestionowanych przez środowisko naukowe zasad sprzedaży i udostępniania treści publikacji naukowych, a także recepcję działań DEAL wśród wydawców i w społeczności akademickiej. Nowa umowa ma regulować nie tylko dostęp, na transparentnych zasadach finansowych, do elektronicznych czasopism naukowych za tę samą cenę dla wszystkich członków konsorcjum, lecz również obejmować warunek otwartego udostępniania wszystkich artykułów niemieckich autorów afiliowanych przy instytucjach należących do DEAL. Jej zawarcie może znacząco zmienić krajobraz wydawniczy i sytuację bibliotek, sprawa cieszy się więc dużym zainteresowaniem opinii publicznej w kraju i za granicą.
Obecnie, sytuacja na niemieckim rynku jest krytyczna. Od początku 2017 r. 76 instytucji naukowych (w tym 3 państwowe biblioteki) zrezygnowało z podpisania umów z wydawnictwem Elsevier, nie ma więc tym samym bezpośredniego dostępu do jego publikacji. Pod koniec października 2017 r., kolejne 109 uczelni i instytutów badawczych ogłosiło, że od nowego roku nie przedłuży indywidualnych kontraktów z tą firmą; ze współpracy z nią rezygnują też uznani naukowcy (zob. www.projekt-deal.de/herausgeber_elsevier/) .
Pomysł renegocjacji kosztownych umów licencyjnych z największymi wydawcami na poziomie krajowym padł w 2013 r. na konferencji niemieckich rektorów. Po jego pozytywnym przyjęciu w tym gremium, powołano grupę roboczą, mającą ocenić, na jakich warunkach pakiety największych wydawców mają być uwzględnione w krajowej licencji. Korzystając z doświadczeń i wiedzy jej członków, zrzeszenie niemieckich organizacji naukowych (Die Allianz der Wissenschaftsorganisationen) utworzyło następnie zespół pracujący nad projektem DEAL. Rozmowy z wydawcami trwają drugi rok, a postęp prac jest powolny. W każdej sesji negocjacyjnej udział biorą przedstawiciele środowiska naukowego i przynajmniej jeden bibliotekarz, a po stronie wydawców – reprezentanci działów sprzedaży oraz eksperci, w tym z zakresu Open Access.
Główne obawy przemysłu wydawniczego związane z DEAL dotyczą możliwości wyczerpania budżetów bibliotek na kontrakty zawarte w ramach konsorcjum i braku środków na zakupy od innych, mniejszych wydawców. Część firm próbowało więc negocjować indywidualne umowy, jednak ze względu na kwestie organizacyjne, takich rozmów na razie się nie prowadzi, za wyjątkiem prac nad propozycją przekształcenia dotychczasowych licencji na otwarte, prowadzonych przez Niemiecką Wspólnotę Badawczą (DFG). Zastrzeżenia wobec DEAL mają także zwolennicy ruchu Open Access (OA), twierdząc, że umowa preferuje dużych graczy i jest niekorzystna dla oddolnych inicjatyw oraz małych wydawców OA, a jej efektem może być dalsza komercjalizacja rynku publikacji naukowych. Bernhard Mittermaier potwierdza, że DEAL koncentruje się na razie na największych graczach na rynku, chce też jednak przyczynić się do transformacji modelu wydawniczego w kierunku otwartego dostępu, a wszyscy wydawcy chcący uczestniczyć w tej transformacji są zapraszani do współpracy z DFG.
Jeśli chodzi o efekty prac – rozmowy z Willey i Springer są już na zaawansowanym etapie, a do czasu wypracowania ostatecznej wersji umowy (jej podpisanie planowane jest na pierwszy kwartał 2018 r.), przyjęto rozwiązanie przejściowe. Znacznie gorzej wygląda sytuacja z Elsevier. Mimo że negocjacje z tym wydawcą trwają o rok dłużej, na razie nie widać szans na porozumienie – firma nie chce się zgodzić m.in. na ponoszenie wszystkich kosztów publikowania, a kolejne niemieckie uczelnie i kolejni uznani naukowcy rozważają nieprzedłużenie z nią umów. W przyszłości można się więc spodziewać albo rezygnacji Elsevier, za cenę zachowania dotychczasowego modelu biznesowego, ze sprzedaży swoich tytułów w Niemczech, a tym samym utraty dostępu do ich treści w niemieckich bibliotekach i wzrostu popularności rozwiązań typu SciHub (zob. babin.bn.org.pl/?p=4798), bądź przyjęcia oferty DEAL, na czym zależy niemieckiemu środowisku naukowemu.