Babin

W artykule omówiono najnowsze, burzliwe dzieje oraz historyczne uwarunkowania działalności Biblioteki Narodowej i Archiwum Iraku (BNAI), w tym zasady funkcjonowania tej instytucji w czasach rządów Saddama Husseina, skutki olbrzymich strat, jakie poniosła w czasie inwazji na ten kraj wojsk międzynarodowej koalicji w 2003 r., procesy demokratyzacji i liberalizacji zapoczątkowane po upadku dawnego reżimu oraz nowe zadania i wyzwania, z jakimi musi się mierzyć od tego czasu, w tym m.in. jej reakcję na wybuch wojny domowej w Bagdadzie w latach 2006-2007. Przedyskutowano również, na podstawie doświadczeń BNAI, społeczną i kulturową rolę instytucji kulturalnych i edukacyjnych w czasach narodowego kryzysu i podkreślono znaczenie działań podejmowanych przez irackich bibliotekarzy i archiwistów dla zwalczania wewnętrznych podziałów, politycznego ekstremizmu i religijnego fanatyzmu.

Za rządów partii Baas, zasady gromadzenia i udostępniania BNAI były całkowicie podporządkowana urzędowi cenzury i promowanej przez władze ideologii i polityce kulturowej uniformizacji. Instytucja zarządzana była w sposób autorytarny, a aktywność czytelników oraz personelu kontrolowana przez służby bezpieczeństwa. W czasie inwazji amerykańskich wojsk na Bagdad biblioteka doznała największych zniszczeń spośród wszystkich irackich instytucji kultury – podpalono jej budynek, zdewastowano lub rozkradziono niemal całe wyposażenie (meble, sprzęt itp.). Co więcej, BNAI straciła 60% swoich bezcennych, archiwalnych kolekcji, 25% zbiorów książek, 96 % zbiorów fotografii i 90% – map. Splądrowano też i zniszczono archiwa obalonego rządu; dużą część z tych dokumentów przejęły i wywiozły do Stanów Zjednoczonych amerykańskie wojska okupacyjne. Ogrom kulturowych i materialnych strat miał fatalny wpływ na bibliotekarzy, archiwistów, kierownictwo i personel techniczny biblioteki.

W nowych realiach politycznych i społecznych biblioteka musiała przeformułować swoje dotychczasowe role oraz zasady i kierunki działania, a także bronić się przed kolejnymi zagrożeniami związanymi ze wzrostem w kraju konfliktów na tle etnicznym, plemiennym i religijnym, i naciskami ze strony fundamentalistów religijnych. Jej kierownictwo przeprowadziło szereg organizacyjnych reform i szkoleń mających wspomagać demokratyzację i odpolitycznienie tej instytucji i wdrażanie nowej kultury pracy, podjęto też działania w celu odbudowy i rekonstrukcji archiwalnych kolekcji BNAI i radykalnej transformacji zbiorów,  stosownie do przemian zachodzących w Iraku.

Reformy te miały na celu zabezpieczenie obywatelom swobodnego i bezpośredniego dostępu do informacji m.in. przez usunięcie wszelkich typów cenzury, ponowne włączenie zakazanych książek do rekonstruowanych zasobów, nabywanie, w miarę możliwości finansowych, najnowszych publikacji z zakresu nauk społecznych i humanistycznych, przyjmowanie darów książkowych od zagranicznych instytucji i odtajnienie tego, co ocalało z archiwów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych poprzedniego reżimu i walkę o przejęcie nad nimi pełnej kontroli, by ukrócić wykorzystywanie zagrabionych materiałów dla doraźnych korzyści finansowych i politycznych. Zdecydowano się też na gromadzenie cyfrowych i mikrofilmowych kopii zagranicznych dokumentów nt. irackiej historii i kultury, w celu uzupełnienia utraconych bezpowrotnie zabytków kultury i piśmiennictwa świata arabskiego oraz grup etnicznych i religijnych zamieszkujących Irak, oraz na archiwizowanie oficjalnych dokumentów nowego rządu.

Autor, dyrektor BNAI od 2003 r. zaznacza, że personel biblioteki zmuszony był do radzenia sobie jednocześnie z wyzwaniami na wielu frontach, dysponując bardzo skromnym budżetem. Jej odbudowa, niemal od zera, niemożliwa byłaby bez olbrzymiego zaangażowania bibliotekarzy i archiwistów, którzy pracowali w bardzo niebezpiecznych warunkach i często narażali życie, by ocalić fragmenty piśmienniczego dorobku kraju, potrafili też wznieść się w czasie wojny domowej ponad religijne i etniczne podziały.