Babin

W artykule podsumowano wyniki badania mającego na celu określenie zmian dotyczących paradygmatów zarządzania bibliotekami publicznymi w odniesieniu do ich strategii administracyjnych, struktury organizacyjnej i zakresu działalności. Wykorzystano w nim jakościowe techniki badawcze bazujące na szczegółowej analizie przypadku, rozpatrując i porównując sytuację bibliotek publicznych w Stanach Zjednoczonych i Japonii od początku lat 60. ubiegłego wieku do chwili obecnej, na przykładzie systemów bibliotecznych Nowego Jorku i Bostonu oraz Metropolitalnej Biblioteki Tokio. W ramach badania przeanalizowano dokumenty odnoszące się do zarządzania strategicznego, organizacji i procesów oraz informacje zebrane w trakcie sondaży i wywiadów z dyrektorami bibliotek i kierownictwem wyższego szczebla. Przedstawiono również wyniki przeglądu literatury poświęconej historii zarządzania bibliotekami publicznymi od początku XX w. oraz rezultaty wcześniejszych badań dotyczących administrowania tego typu instytucjami.

Biblioteki dziedzinowe i specjalne, podobnie jak innego typu placówki biblioteczne, muszą walczyć z cięciami budżetowymi oraz przekonaniem, że jedynie generują koszty i w erze cyfrowej nie są już potrzebne. W artykule omówiono problemy wynikające z likwidowania takich bibliotek oraz losy ich unikalnych zbiorów i wyspecjalizowanych usług po zamknięciu.

Uniwersytet stanowy Kansas (University of Kansas –KU) kształci ok. 28 tys. studentów i zatrudnia 5300 personelu. Od 2009 r. zarządzają nim nowe władze, których celem jest m.in. utrzymanie dotychczasowej liczby osób na studiach licencjackich, zachęcenie podobnego jak dotąd ich odsetka do kontynuowania nauki na studiach magisterskich i doktoranckich, obniżenie kosztów działalności, zwiększenie efektywności nauczania i uznania ze strony miejscowej społeczności. W ramach programu „Zmiany prowadzące do doskonałości” (Changing for Excellence) powołano grupę roboczą analizującą pracę wszystkich jednostek administracyjnych, w tym biblioteki.

Recesja gospodarcza, pogarszająca się sytuacja finansowa uczelni wyższych oraz coraz silniejsza ekspansja technologii cyfrowych wymusiły w Stanach Zjednoczonych dość radykalną restrukturyzację uczelnianych bibliotek oraz relokację miejsc pracy i środków przeznaczonych na realizację zadań tych instytucji, wpłynęły też znacząco na stan i strukturę zatrudnienia w tych placówkach oraz strategie naboru nowych pracowników. W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu z ostatnich 30 lat (głównie publikacje z lat 2007-2013), omówiono i przeanalizowano politykę kadrową prowadzoną w amerykańskich bibliotekach szkół wyższych i college’ów oraz obserwowalne prawidłowości w tym zakresie; przedyskutowano również przyczyny i konsekwencje zachodzących zmian, ich potencjalne zalety i związane z nimi zagrożenia.

Autorka wyróżnia sześć głównych trendów dotyczących zarządzania bibliotecznymi kadrami, zarówno w tzw. służbach technicznych (odpowiedzialnych za gromadzenie i opracowanie zbiorów), jak i publicznych (zajmujących się udostępnianiem i obsługą użytkowników):

Przez wiele dekad niemal wszystkie amerykańskie szkoły bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN) akredytowane przez ALA prowadziły odrębne biblioteki o specjalizacji bibliologicznej, a ich utrzymywanie traktowano jako wyznacznik jakości kształcenia i prestiżu danej instytucji. W XXI wieku liczba tych placówek zaczęła jednak spadać (większość włączono do bibliotek głównych macierzystych uczelni) i do dziś przetrwała jedynie nieznaczna ich część (8 na 55 programów studiów BIN realizowanych w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie – dane z 2012 r.). Ustalenie dokładnej chronologii i skali tego procesu i warunkujących go czynników jest niezmiernie trudne, gdyż w fachowym piśmiennictwie tematyce tej poświęcono jak dotąd niewiele uwagi. Autorka postanowiła skorzystać z nielicznych dostępnych źródeł, próbując określić liczbę bibliotek bibliologicznych w różnych okresach XX i na początku XXI w., daty ich powstawania i zamykania oraz etapy rozwoju i upadku paradygmatu odrębnych, wydziałowych bibliotek BIN w szerszym kontekście historii edukacji bibliotekoznawczej w Stanach Zjednoczonych.

Biblioteki publiczne i akademickie dzieli tradycyjnie wiele różnic odnoszących się do ich celów i priorytetów działania, pełnionych funkcji, zasad udostępniania zbiorów i usług, źródeł finansowania, czy kultury organizacyjnej. Projekty ich łączenia (por. BABIN 2006/4/223) uznawane są więc za kontrowersyjne i spotykają się z silnym sprzeciwem społeczności bibliotecznej, a podjęcie takiej współpracy wiąże się z koniecznością wprowadzenia radykalnych nieraz zmian i zgody na wiele ustępstw ze strony personelu obu typów instytucji. Ze względu na ograniczenia budżetowe i możliwe do uzyskania, dzięki dzieleniu się kosztami i przestrzenią, oszczędności, część bibliotecznych decydentów w Stanach Zjednoczonych wybrało jednak oferowanie usług w takim modelu. Autorki – bibliotekarki mające doświadczenie w pracy w połączonych bibliotekach publicznych (BP) i uniwersyteckich (BU), omawiają, na podstawie 5 studiów przypadku, czynniki, które należy uwzględnić przy ocenie zasadności i sensowności dokonywania takich fuzji, i tych, które mogą decydować o ich powodzeniu lub porażce; przedstawiają też sugestie dotyczące zarządzania różnymi aspektami tego typu przedsięwzięć.

W artykule przedstawiono opracowaną przez autorów w 2010 r., na zlecenie powołanej przez duńskie władze Komisji ds. Bibliotek Publicznych w Społeczeństwie Wiedzy, nową koncepcję biblioteki publicznej (BP) i jej społecznej roli; omówiono też, w jaki sposób wykorzystuje się ją w państwach skandynawskich do rozwoju nowoczesnych usług bibliotecznych. W modelu tym za punkt wyjścia przyjęto 4 różne cele działalności BP, a jego elementami są 4 różne przestrzenie odnoszące się do zasobów biblioteki.

W artykule przedstawiono wyniki przeglądu anglojęzycznego piśmiennictwa z lat 2009-2010 poświęconego zarządzaniu zasobami i kształtowaniu zbiorów, wskazującego na gwałtowne tempo i destrukcyjny charakter zmian zachodzących w środowisku, w jakim funkcjonują biblioteki oraz na znaczący i utrzymujący się wpływ czynników takich jak recesja gospodarcza, zmiany w komunikacji naukowej i szybki rozwój technologii sieciowych na sytuację tych instytucji.

Wśród czynników mogących się przyczyniać do spadku zainteresowania usługami bibliotek publicznych i utrwalania ich wizerunku jako instytucji archaicznych i zbędnych, wymienia się, poza cięciami budżetowymi, szybki rozwój rynku e-książek, możliwość ściągania informacji, muzyki i filmów z Internetu, rosnący wpływ mediów 2.0 na życie społeczne czy dostępność wielofunkcyjnych telefonów komórkowych zapewniających błyskawiczny dostęp do różnego typu serwisów i danych. Szans na zabezpieczenie i utrzymanie pozycji bibliotek jako instytucji popularnych i użytecznych autorka upatruje w całkowitej zmianie myślenia o ich roli i funkcji. W swojej dyskusyjnej pracy, zaprezentowanej po raz pierwszy na konferencji IFLA w Puerto Rico w sierpniu 2011 r, przedstawia przykłady najbardziej innowacyjnych i cieszących się akceptacją użytkowników projektów reorganizacji tego typu placówek oraz nowych modeli usług, dostosowanych do wymogów i wyzwań współczesnego świata i pozwalających z nadzieją patrzyć na przyszłość bibliotek publicznych.

Finlandia ma bardzo dobrze rozwinięte sieci biblioteczne, z których usług korzysta ponad 80% obywateli, i długą tradycję współpracy miedzy bibliotekami różnego typu (por. babin.bn.org.pl/?p=1099). W artykule omówiono historię powstania, strukturę organizacyjną i zakres działalności wspólnej, dwujęzycznej (fińsko-szwedzkiej) biblioteki uniwersyteckiej Tritonia w mieście Vaasa, powstałej z połączenia lokalnych bibliotek 3 uczelni wyższych: fińskojęzycznego Uniwersytetu Vaasa oraz Åbo Akademi (główny kampus w Turku) i Hanken Svenska Handelshögskolan (główny kampus w Helsinkach), ze szwedzkim językiem wykładowym. Celem tego projektu było zapewnienie dwujęzycznych usług biblioteczno-informacyjnych i dostępnych dla każdego, drukowanych i elektronicznych zasobów w jednej lokalizacji oraz stworzenie centrum edukacyjnego, oferującego m.in. przysposobienie informacyjne dla studentów i kadry naukowej i środowisko do pracy naukowej i miejsce spotkań, a także organizacja wspólnych licencji na bazy dane i e-zasoby i prowadzenie wspólnej polityki gromadzenia.