Babin

W obecnej polityce brytyjskich władz dotyczącej opieki nad osobami z zaburzeniami psychicznymi kładzie się nacisk na rolę dostarczania informacji, budowania odporności i podejścia długoterminowego. W przypadku osób, cierpiących na depresję, fobie czy lęki, jako jedną z pomocniczych form interwencji psychologicznej wykorzystuje się biblioterapię. Programy biblioterapii prowadzone są w Wielkiej Brytanii głównie w ramach współpracy bibliotek publicznych i lokalnej służby zdrowia, a najpopularniejszym modelem ich świadczenia (ok. 100 realizowanych projektów) i jedynym ogólnokrajowym programem biblioterapii na świecie jest model „Książki na receptę”. W artykule omówiono rozwój tej inicjatywy w Walii – od lokalnego projektu pilotażowego po regionalną politykę, koncentrując się na analizie zasadności stosowania „praktyki bazującej na dowodach” (ang. EBP), jako legitymizacji procesu tworzenia ogólnokrajowych wytycznych.

Biblioterapię autorzy definiują jako wykorzystanie poradników bazujące przede wszystkim na technikach terapii kognitywno-behawioralnej, by pomóc ludziom zmagającym się z określonymi problemami mentalnymi. W jej ramach, na podstawie rekomendacji profesjonalistów opracowuje się dla każdego pacjenta listę książek przydatnych w leczeniu zaburzeń poprzez zmianę wzorców myślenia i zachowania. Wg National Institute for Health and Clinical Excellence – niezależnej brytyjskiej instytucji odpowiedzialnej za ocenę technologii medycznych i tworzenie standardów w zapobieganiu i leczeniu chorób, badania potwierdzające skuteczność biblioterapii w przypadku niektórych zaburzeń psychicznych (depresja, bulimia, nerwice) są wiarygodne, agencja ta zarekomendowała też stosowanie tej formy terapii w określonych warunkach i uznała ją za wysoce opłacalną.

Wdrażanie modelu „Książki na receptę” (KnR)w skali ogólnokrajowej uzasadniono korzystając z języka EBP – krytykowanego przez część środowisk podejścia mającego integrować dostępną, rzetelną informację naukową, preferencje pacjentów i doświadczenia praktykujących osób (terapeutów i in.). Wg autorów, aby zrozumieć mechanizmy wprowadzenia tego projektu w Walii, można wykorzystać teorię aktora-sieci (ang. ANT) jako strukturę do analizy sytuacji, społecznych interakcji i organizacji. Z tej perspektywy Narodową Służbę Zdrowia oraz indywidualnych pacjentów traktuje się jako aktorów tworzących sieć, a poradniki zalecane w ramach biblioterapii jako aktywne elementy ich relacji; model ten pozwala też na należytą ocenę ich roli w całym programie.

Przyjmując ANT jako ramy teoretyczne badania, przeanalizowano sposób powstawania tej sieci oraz angażowania w projekt głównych aktorów. Wykorzystano w tym celu różne metody gromadzenia danych, m.in. statystyki bibliotek i przychodni rejestrujące liczbę wydawanych rocznie książek z listy tytułów na receptę, statystyki wypożyczeń z bazy Public Lending Right dla każdego tytułu z listy, badanie ulotek dla pacjentów i rządowych dokumentów poświęconych zdrowiu psychicznemu i strategiom działania w tym zakresie by ocenić rolę KnR w polityce zdrowotnej i sposób prezentacji programu klientom poradni. Przeprowadzono też dwa częściowo ustrukturyzowane wywiady z przedstawicielami stron zidentyfikowanych jako główni aktorzy programu (z pominięciem pacjentów) by pomóc w określeniu poprawnej chronologii wprowadzania KnR.

Omówiono na podstawie zebranych informacji złożone relacje między EBP a programem biblioterapii. Uznano m.in., że retorykę EBP wykorzystano selektywnie, w odpowiedzi na potrzeby głównych aktorów sieci, bez należytej dbałości o faktyczne podstawy dowodowe i by uzasadnić brak skoncentrowanej na pacjencie ewaluacji i pomijanie w narracji jego doświadczeń z terapii. Autorzy zaznaczają, że nie krytykują EBP jako przesłanki w procesie podejmowania decyzji, nie podważają też dowodów na skuteczność biblioterapii w określonych warunkach. Chodziło im raczej o wykazanie, że argumenty bazujące na dowodach stosuje się wybiórczo, pod wpływem wymogów dotyczących podejmowania decyzji politycznych. Zauważają również zachodzącą obecnie zmianę w myśleniu polityków w kierunku włączania w plany strategiczne perspektywy użytkowników określonych usług i głosu pacjentów, co wpłynie zarówno na KnR, jak i EBP, planują też kontynuację badań z uwzględnieniem danych dotyczących sposobu odbioru i oceny programu biblioterapii przez korzystające z niego osoby.