Babin

Kwestia zasad dostępu do materiałów i usług bibliotecznych w Kanadzie regulowana jest na 3 poziomach – poprzez zapisy ustawy o prawach autorskich (PA) i decyzje sądów dotyczące tychże praw, działania organizacji zajmujących się pobieraniem opłat z tytułu kopiowania dzieł zastrzeżonych PA i przekazywaniem ich właścicielom praw (Access Copyright i Copibec) oraz warunki umów licencyjnych. W artykule przedyskutowano, jaki wpływ mają te regulacje oraz ograniczenia narzucane przez organizacje zbiorowego zarządzania PA na działalność bibliotek, w tym na usługi wypożyczeń międzybibliotecznych i dostęp do zasobów elektronicznych.

Jednym z głównych problemów, z jakim borykają się kanadyjskie biblioteki jest konieczność radzenia sobie ze sprzecznymi wymogami lokalnego prawa i umów licencyjnych – np. kanadyjska ustawa o PA nie zezwala na wypożyczenia międzybiblioteczne (WM) materiałów cyfrowych, z kolei precedensowy wyrok Sądu Najwyższego z 2004 r. otworzył przed tymi placówkami możliwość świadczenia tego typu usług, brakuje jednak potwierdzenia tej decyzji odpowiednio zmienionymi przepisami ustawy. Zapisy umów licencyjnych zawieranych z dostawcami i wydawcami ze Stanów Zjednoczonych zmuszają też biblioteki do kierowania się literą amerykańskich przepisów o PA – głównie wytycznych jednej z komisji Kongresu Stanów Zjednoczonych – CONTU (National Commission on New Technological Uses of Copyrighted Works), a nie legislacji własnego kraju.

W tekście przedstawiono szczegółowo m.in. obecnie obowiązujący w Kanadzie system ochrony PA i przedmiotowy zakres tej ochrony oraz prawa, jakie nabyły biblioteki po nowelizacji ustawy o PA w 1997 r., w tym możliwość wykorzystywania artykułu 30.2 tejże ustawy (zezwalającego na występowanie w imieniu użytkowników w kwestiach związanych z fair use) do prawnego uzasadnienia WM oraz, po spełnieniu określonych warunków, usług ksero. Przeanalizowano również komplikacje związane z niejednoznacznością przepisów prawa oraz zakazem udostępniania użytkownikom cyfrowych kopii chronionych dzieł, zawartym w podpunkcie 5 art. 30.2. Część bibliotek w związku z tym świadczy usługi cyfrowych WM bezpośrednio na mocy orzeczenia Sądu Najwyższego z 2004 r. o warunkach dozwolonego użytku, część interpretuje art. 30.2 jako dopuszczający dostarczanie w ramach WM cyfrowych kopii z własnych kolekcji, ale nie ze zbiorów innych bibliotek, większość natomiast, w obawie przed pozwami ze strony wydawców i właścicieli praw, czeka na decyzję parlamentu w tej sprawie.

Autor omawia również, na podstawie analizy kilkuset umów licencyjnych zawartych przez lokalne biblioteki uniwersyteckie, warunki typowych licencji oraz problemy związane z narzucanymi przez nie ograniczeniami oraz rozbieżnościami między kanadyjskimi i amerykańskimi przepisami PA (m.in. spory związane z kwestią liczby dopuszczalnych w ramach fair use kopii materiałów edukacyjnych z zasobów bibliotek, dystrybuowanych w szkołach i uczelniach). W podsumowaniu omawia obiecywane przez kanadyjski rząd zmiany w ustawie o PA, które być może, wraz z kolejnymi rozstrzygnięciami Sądu Najwyższego, unormują status WM w tym kraju i pomogą rozwiązać przynajmniej część spornych kwestii.