Babin

Klasyfikacje biblioteczne są owocem modernistycznej wiary w możliwość stworzenia obiektywnej i uniwersalnej reprezentacji świata i społeczeństwa, jednak, wg współczesnych krytyków, mimo kolejnych modyfikacji tych systemów, nadal daleko im do uniwersalizmu i obiektywności, gdyż stanowią odzwierciedlenie przekonań swoich twórców i odbicie otaczającej ich rzeczywistości – pełnej sprzeczności, nierówności, podziałów i uprzedzeń. Jednym z wyzwań przed jakimi stoją specjaliści informacyjni, w tym zwłaszcza bibliotekarze pracujący w instytucjach z dużymi i zróżnicowanymi zbiorami oraz równie dużymi i zróżnicowanymi populacjami użytkowników, jest zapewnienie odbiorcom narzędzi wyszukiwawczych minimalizujących szkody wyrządzane przez te taksonomie. W artykule przeanalizowano podwaliny współczesnej, pragmatycznej teorii klasyfikacji oraz etyczne dylematy związane z używaniem bibliotecznych systemów opracowania rzeczowego, a następnie przedstawiono konceptualne podstawy etycznie odpowiedzialnego zarządzania bibliotecznymi klasyfikacjami (BK) w niejednolitych, wielokulturowych, i wyznających sprzeczne systemy normatywne, współczesnych społeczeństwach.

Postmodernistyczna krytyka największych BK skupiała się głównie na punktowaniu kolonialistycznego podejścia do zagadnień różnorodności i skonfliktowanych światopoglądów oraz problematyczności i stopniowej dezaktualizacji stosowanych podziałów, autor koncentruje się natomiast na analizie sposobów radzenia sobie z relatywizmem w klasyfikacjach oraz metod rewizji i rozwoju współczesnych BK, i proponuje powiązanie głównonurtowej teorii organizacji wiedzy ze współczesnymi, społecznie-zorientowanymi teoriami znaczenia, informacji i aktywności, oraz stworzenie nowych podstaw dla nowoczesnej teorii klasyfikacji, bazujących nie na założeniach ontologicznych (pytania o naturę kategoryzowanej rzeczy) i epistemiologicznych (kwestie, co o niej wiemy), lecz na filozofii moralności (nacisk na to, co oznacza budowa sprawiedliwej, rzetelnej i dobrej KB). Podkreśla przy tym epistemiczny charakter tradycyjnych KB oraz potrzebę zmian w dotyczącym ich dyskursie i ich re-klasyfikacji z pozycji rzekomo neutralnych, na uwarunkowane poglądami i uprzedzeniami współczesnych. Jego zdaniem, każda, nawet najbardziej nowoczesna KB traktuje w uprzywilejowany sposób pewne koncepcje, perspektywy i kwestie, marginalizując jednocześnie inne zagadnienia, a każdy akt klasyfikacji w nieunikniony sposób pomija pewne aspekty i wymiary tego, co jest klasyfikowane, systemów klasyfikacyjnych nie należy więc oceniać w oderwaniu od celów i warunków, w jakich zostały stworzone, lecz pamiętać o ścisłym związku między klasyfikowanymi tematami i obiektami, a ich funkcją oraz o istotnej roli kontekstu i kultury w rozwoju współczesnych systemów organizacji wiedzy.

Jako podstawy do rozważań na temat etyki w bibliotekach i KB, posłużyły w tekście dwa dokumenty: The Glasgow Declaration on Libraries, Information Services and Intellectual Freedom (deklaracja IFLA w sprawie bibliotek, ośrodków informacji i wolności intelektualnej przyjętą w 2002 r. w Glasgow) oraz Code of Ethics of the American Library Association (Kodeks etyki Stowarzyszenia Bibliotek Amerykańskich). Oba stworzono w celu zapewnienia bibliotekarzom i indeksatorom ram, w obrębie których mogliby podejmować świadome, etyczne decyzje w sytuacji konfliktu wartości, oraz gwarantować każdemu obywatelowi swobodny i nieograniczony dostęp do informacji. Poza ogólnikami, żaden z nich nie wskazuje jednak, jak konkretnie, w sposób wolny od uprzedzeń, zapewniać wszystkim bez wyjątku dostęp do usług uwzględniających wrażliwość każdej grupy odbiorców oraz organizować zasoby w sposób reprezentatywny dla każdego punktu widzenia. Nie wyjaśnia również, jak możliwe jest oddzielenie czysto prywatnych, politycznych, moralnych i religijnych przekonań bibliotekarzy od deklaratywno bezstronnych zachowań i decyzji, które należy podejmować w środowisku pracy. Zarówno IFLA, jak i ALA zalecają jedynie, by w sytuacjach konfliktowych, w których mogłaby zapaść błędna decyzja, zachowywać neutralność i powstrzymywać się od sądów i wyborów. Wg autora to fikcja. Nie da się stworzyć rzeczywistości, w której chrześcijaństwo jest i zarazem nie jest dominująca religią, homoseksualizm jest i nie jest kwestią wyboru, aborcja jest i nie jest przestępstwem, a okupanci to i bohaterowie i zbrodniarze. Nie da się również uniknąć stronniczości w systemach klasyfikacji, kwestią sporną pozostaje natomiast, jaki jej stopień należy akceptować. Jako dwa dobrze znane z literatury przykłady etycznych dylematów w KB przytacza: zniknięcie kategorii „rasy” z 21 wydania KDD (podobnej rewizji poddano podddziały rasy, narodowości i grupy etnicznej w UKD) i próby redukcji „dominacji chrześcijaństwa” w działach UKD i KDD poświęconych religii. Niestety, mimo dobrych intencji autorów tych nowelizacji, książki na temat ras są nadal publikowane (i bibliotekarze muszą je klasyfikować), a całego systemu nie da się poprawić tak, by satysfakcjonował wszystkie grupy religijne. Nie da się również uniknąć podejmowania w bibliotekach powiązanych z etyką decyzji.

Proponowanym w artykule rozwiązaniem jest przyjęcie w nauce o informacji paradygmatu analizy dziedzinowej (Hjørland; Albrechtsen 1995), w którym najlepszą drogą do zrozumienia informacji jest badanie wiedzy dziedzinowej zgodnie z praktyką przyjętą przez powiązane z nimi społeczności dyskursu i podejmowanie etycznych decyzji w obrębie wspólnej przestrzeni danej dziedziny. Zgodnie z tym, biblioteki i bibliotekarze powinni przyjąć w KB etykę opartą na praktyce, wzorowaną na teorii moralności Alasdaira MacIntyre, oraz racjonalnych argumentach, wolną zarówno od dogmatów, całkowitego relatywizmu kulturowego, jak i idealistycznych postulatów neutralności, i korzystać w pracy z etycznych i epistemologicznych wskazówek, wytycznych, standardów i norm uznawanych w danej dziedzinie wiedzy, wspólnocie, czy też kręgu przynależności.