Babin

W ciągu ostatnich 20 lat, biblioteki publiczne, regionalne, akademickie i narodowe w Rosji, Europie Wschodniej i Eurazji rozbudowały unikalne zbiory źródeł naukowych online (portali dziedzinowych, przewodników badawczych, archiwów cyfrowych, repozytoriów instytucjonalnych, baz abstraktów i indeksowanego piśmiennictwa, katalogów ogólnych i dziedzinowych itp.), które stały się istotnymi narzędziami dla społeczności naukowej na całym świecie. Transformacje związane z rozwojem infrastruktur informacyjnych i zarządzaniem wiedzą wymusiły opracowanie nowych modeli usług, wprowadzających materiały online do konsultacji badawczych, dzielenia się zbiorami i środowisk edukacyjnych; zapewniły też specjalistom informacji naukowej dodatkowe narzędzia świadczenia usług lokalnie i zdalnie.

Bibliotekarze akademiccy zajmujący się udzielaniem informacji wiedzą, że wiele osób, które mogłyby skorzystać z ich pomocy, nie chce się o nią zwracać lub czuje się w takich sytuacjach niezręcznie i niekomfortowo. Powody tego stanu rzeczy są różne i dotyczą zarówno barier praktycznych, jak i psychospołecznych, będących m.in. wynikiem interakcji między wykładowcami, studentami i bibliotekarzami. W artykule przeanalizowano te czynniki z perspektywy psychologii edukacyjnej i bibliotekoznawstwa, w tym zwłaszcza badań poświęconych zachowaniom informacyjnym studentów i usługom informacyjnym przeznaczonym dla tej grupy odbiorców.

Rozwój cyfrowych mediów i zasobów online oraz ewolucja sieci 2.0 w kierunku Sieci Semantycznej obniżyły atrakcyjność bibliotecznych usług informacji naukowej (UIN) – w erze big data, czyli analityki olbrzymich zbiorów cyfrowych danych z różnych źródeł, coraz częściej kwestionuje się też znaczenie i miejsce służb informacyjnych w obecnym cyfrowym ekosystemie. W dyskusjach tych pomija się zazwyczaj wpływ, jaki ma na UIN rozbudowa wielkich bibliotek cyfrowych (WBC), takich jak jak Google Books, Europeana czy HathiTrust, agregujących publikacje pochodzące z wielu projektów masowej digitalizacji zbiorów bibliotecznych. Zasoby takich masowych repozytoriów sięgają dziesiątek milionów tytułów, zarówno tych znajdujących się w domenie publicznej, jak i chronionych prawem autorskim, a ich dostępność zmienia znacząco sposób analizy tekstów przez użytkowników oraz przez samych bibliotekarzy. Potencjalnie, WBC mogą zapewnić bibliotekom olbrzymie korpusy cyfrowych tekstów, dostępnych do ekstrakcji i analizy danych, czyli wirtualne, przygotowane do celów usług informacyjnych kolekcje odpowiadające zakresowi zbiorów drukowanych, oferując jednocześnie znacznie większe możliwości eksploracji. Ich faktyczna przydatność jako serwisów mogących zastąpić UIN budzi jednak wiele wątpliwości. W artykule przedyskutowano bezpośrednie, pozytywne i negatywne efekty tych repozytoriów oraz konsekwencje związane poleganiem na WBC kosztem lokalnych zbiorów drukowanych.

CRIS – Current Research Information System, czyli systemy informacji o badaniach, integrujące aktualizowane dane na temat działalności naukowej, w tym projektów badawczych, organizacji, naukowców, dorobku naukowego, finansowania i sieci współpracy, są wykorzystywane do zarządzania badaniami od lat 60. ubiegłego wieku, a od lat 70. prowadzi się prace nad ich normalizacją. Podstawą normalizacyjną dla tych systemów jest CERIF (Common European research information format) – kontekstualny model danych. Zgodnie z opisem prezentowanym na stronie EuroCRIS – organizacji odpowiedzialnej za rozwój CERIF, każdy system CRIS składa się z modelu danych, do opisu obiektów powiązanych z badaniami, oraz narzędzi służących do zarządzania danymi. Ma pomagać użytkownikom w wyszukiwaniu informacji naukowej, rejestracji, przygotowywaniu raportów i podejmowaniu decyzji w procesach związanych z prowadzeniem badań. Kluczową rolę w tych systemach odgrywają metadane i ich elementy, pochodzące z różnych systemów informacyjnych i repozytoriów, i opisujące poszczególne aspekty środowiska badawczego na poziomie organizacyjnym lub ogólnokrajowym W artykule przedyskutowano, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, możliwości kreowania wartości dodanej w kontekście takich serwisów, poprzez wzbogacenie metadanych.

Terminem iSchool (zob. babin.bn.org.pl/?p=2595) określa się uczelnie i wydziały, które podjęły inicjatywę rozwijania badań koncentrujących się na informacji naukowej jako fenomenie rozpatrywanym z różnych punktów widzenia oraz analizie szeroko rozumianych relacji między informacją a technologią i użytkownikiem indywidualnym. We wstępnej części artykułu przedstawiono historię wyższego szkolnictwa bibliotecznego w Stanach Zjednoczonych, zwracając uwagę na jego ewolucję od czasów kształcenia studentów głównie w zakresie literatury pięknej i nauk humanistycznych.

Biblioteki są jednym ze środowisk, w których w coraz większym stopniu faworyzuje się podejmowanie decyzji oparte na dowodach, czyli gromadzonych i interpretowanych danych na temat złożonych procesów związanych z wyszukiwaniem informacji, a prowadzenie badań staje się dla tych instytucji niezmiernie istotne dla podtrzymania swojej roli, funkcjonalności i wizerunku. Coraz więcej bibliotekarzy akademickich poddaje więc ocenie świadczone usługi i prowadzi badania w celu poprawy ich jakości i dostosowania do aktualnych potrzeb użytkowników, oraz zwiększenia własnych szans na awans zawodowy. W artykule omówiono publikacje ukazujące się w trzech czołowych angielskojęzycznych czasopismach zakresu bibliologii i informatologii (BIN), koncentrujących się na zagadnieniach usług informacji naukowej.

Participatory library – biblioteka partycypacyjna (zob. babin.bn.org.pl/?p=1534), to termin odnoszący się do idei zakładającej, że w pełni zintegrowany system biblioteczny musi pozwalać użytkownikom na współkształtowanie nie tylko peryferyjnych, ale także podstawowych funkcji bibliotecznych, takich jak systemy katalogowe. Realizacja tych założeń jest coraz łatwiejsza dzięki nowym technologiom ułatwiającym zmianę relacji między bibliotekarzami a odbiorcami, którzy mogą być już nie tylko konsumentami usług, lecz współtwórcami i dostawcami informacji. Przyjmując taki właśnie, partycypacyjny, skoncentrowany na użytkowniku punkt widzenia, w bibliotece Uniwersytetu Tsinghua (TU) w Chinach, stworzono, posiłkując się technologiami sztucznej inteligencji (AI), mówiącego chatbota (zob. babin.bn.org.pl/?p=1164) o nazwie Xiaotu, który odgrywa rolę bibliotekarza w różnych lokalizacjach, pozwalając zainteresowanym czytelnikom na uczestniczenie w kształtowaniu zbiorów w inteligenty i interaktywny sposób.

W szybko ewoluującym krajobrazie informacyjnym, zbiory specjalne mają wypełniać luki coraz bardziej ujednoliconych, zbiorów głównych bibliotek szkół wyższych, a unikalność specjalnych i dziedzinowych kolekcji stanowi o roli i znaczeniu tych instytucji w środowisku naukowym i zapewnia możliwość świadczenia usług tworzących wartość dodaną. Udostępnianie unikatowych materiałów wiąże się jednak z wieloma wyzwaniami, gdyż bibliotekarze muszą z jednej strony dbać o ich ochronę i zabezpieczenia dla przyszłych pokoleń, a z drugiej o możliwość ich rozpowszechniania w chwili obecnej. Oba te cele można zdaniem autorki osiągnąć dzięki wspieraniu rozwoju otwartego dostępu, standardów metadanych i współpracy, budując skoncentrowany na użytkowniku program poprawy dostępności i wykorzystania takich zasobów, mającą ułatwić realizację misji edukacyjnej i badawczej instytucji akademickich.

W 2005 r., grupa 14 amerykańskich wydziałów i college’ów prowadzących studia z zakresu nauki o informacji (NI) zawiązała organizację o nazwie iSchools, powołaną w celu rozwoju tej dyscypliny (promowanej pod marką iField), re-definicji jej tożsamości, istoty, podstawowych wartości i wyróżnialnych cech w szybko zmieniającym się środowisku technologicznym, oraz przeciwdziałania zagrożeniom związanym z trudnością jasnego określenia jej granic oraz koncepcji informacji jako takiej. iSchools zostały stworzone od podstaw lub ewoluowały z programów koncentrujących się wcześniej na bibliotekach, bibliotekoznawstwie, technologii informacyjnej, informatologii, informatyce i informacji naukowej, a za główne obszary ich zainteresowań naukowo-badawczych można uznać (na podstawie deklaracji zawartych na ich stronach www) dynamiczne interakcje oraz relacje między ludźmi, technologią i informacją, z naciskiem na równoważenie wpływów dwóch ostatnich czynników w celu wspierania ludzkiego i organizacyjnego potencjału. W lipcu 2013 roku zrzeszenie iSchools liczyło już 46 członków, w tym 21 spoza Stanów Zjednoczonych (z Europy Zachodniej i Azji). Z 27 amerykańskich placówek, 18 prowadzi programy magisterskie z zakresu iField, akredytowane przez American Library Association. W artykule przybliżono główne założenia i misję tego ruchu oraz specyfikę procesu jego rozwoju, internacjonalizacji i globalizacji.

Artykuł poświęcono omówieniu historii rozwoju, specyfiki i unikalnych cech “brytyjskiej szkoły” nauki o informacji (NI), kluczowych etapów rozwoju oraz podstawowych paradygmatów tej dyscypliny na wyspach brytyjskich, charakterystyki podejścia do kształtowania jej podstaw naukowych oraz aspektów wyróżniających ją na tle innych państw Europy i Ameryki Północnej. Przedyskutowano w nim też potencjalne korzyści związane z odrębnością charakteru NI w Zjednoczonym Królestwie i implikacje dla dalszego rozwoju nauk o informacji na świecie.