Babin

Biblioteki akademickie w Stanach Zjednoczonych gromadzą coraz więcej dokumentów elektronicznych, coraz powszechniejszą usługą staje się też udostępnianie artykułów w formie cyfrowej przez wypożyczalnie międzybiblioteczne. Jednocześnie, dzielenie się przez biblioteki zasobami w postaci e-książek chronionych prawem autorskim jest nadal mało popularne, gdyż bibliotekarze obawiają się zarzutów o naruszanie warunków licencji, a wydawcy przy negocjowaniu umów zostawia zazwyczaj bibliotekom 2 opcje: zakupu dostępu do treści ebooków bez opcji ich udostępniania przez wypożyczenia międzybiblioteczne (WM) lub rezygnacji z kupna. Aby zgromadzić dane empiryczne pozwalające na ustalenie faktycznego statusu WM cyfrowych wydawnictw zwartych i zidentyfikowanie postrzeganych barier dla rozwoju takich usług, autorzy opracowali sondaż skierowany do amerykańskich bibliotek szkół wyższych, referując w tekście jego wyniki.

Badanie, przeprowadzone w lecie 2013 r., miało ustalić również, czy bibliotekarze zdają sobie sprawę, z dopuszczalności przez część licencji wypożyczeń e-książek w ramach WM, jakie są zasady świadczenia takich usług, jakie alternatywne praktyki stosuje się w przypadku nieudostępniania ebooków przez WM i jak popularne jest wypożyczanie e-czasopism w porównaniu z dostarczaniem całych e-książek oraz ich rozdziałów. Próbę badawczą dobrano korzystając z materiałów Narodowego Centrum Statystyki Edukacyjnej, zawierających dane z sondaży 4076 amerykańskich bibliotek akademickich, dotyczących ich zbiorów, wydatków, kadr i usług – w tym statystyk WM dla materiałów zwrotnych i bezzwrotnych. Z grupy tej wyselekcjonowano instytucje mające ponad 50 bezzwrotnych transakcji (łącznie 1504 biblioteki), a w śród nich losowo wybrano 200 jednostek. W pierwszym etapie badania zebrano informacje na ich temat dostępne w Internecie (dane kontaktowe działów WM każdej badanej placówki, ich regulaminy wypożyczeń itp.), a następnie przeprowadzono 162 ankiety telefoniczne (38 bibliotek z różnych względów zrezygnowało z odpowiedzi na pytania).

Z analizy zebranych danych wynika, ze WM e-książek w bibliotekach szkół wyższych nie stały się jeszcze w Stanach Zjednoczonych standardową usługą, a wypożyczanie całych tytułów jest w zasadzie niepraktykowane (taką możliwość zadeklarowały jedynie 2 z ankietowanych instytucji). Dostarczanie poszczególnych rozdziałów jest szerzej dostępną opcją (51% respondentów), ale nie osiągnęło poziomu wypożyczeń e-czasopism (81%). Jedynie 5 bibliotek udostępnia na swojej stronie regulamin WM dla e-książek (we wszystkich zaliczono je do materiałów nieobjętych wypożyczeniami); jednocześnie, 32% instytucji zdecydowałoby się wysłać zamówienie na cały tytuł do innej biblioteki, gdyby otrzymało takie zlecenie od użytkownika. Zamówienia na poszczególne rozdziały książek zaakceptowałoby 68% badanych. Główne przyczyny niskiej popularności WM ebooków to wg bibliotekarzy ograniczenia licencyjne (104 odpowiedzi) i brak odpowiednich środków technicznych (49), jednakże powodem może być również niewiedza personelu na temat warunków licencji dla różnych pakietów e-książek i nieznajomość polityki konkretnych wydawców (np. firma Springer oferuje opcję WM) oraz niechęć do negocjowania potrzebnych zezwoleń. Również techniczne zasady przesyłania cyfrowych książek w ramach WM nie są unormowane w takim stopniu jak w przypadku e-czasopism (zazwyczaj rozdziały pobiera się w formie PDF i przesyła elektronicznie, bądź drukuje i wysyła w formie skanu lub zwykłą pocztą). Z powodu wspomnianych ograniczeń, najpopularniejszym substytutem WM ebooków, zwłaszcza w wypadku braku papierowych wersji tytułów poszukiwanych przez czytelników, staje się PDA (gromadzenia inicjowane przez użytkowników). Sondaż wykazał jednocześnie duże zainteresowanie środowiska bibliotecznego współdzieleniem zasobów oraz potrzebę wypracowania rozwiązań ułatwiających wykorzystywanie e-książek w systemie WM bibliotek akademickich.